Εισήγηση του Δρ. Θεόδωρου Χίου* που εκφωνήθηκε στο 2ο Συνέδριο για το Δίκαιο της Μόδας (Fashioning the Law) στις 23 Απριλίου 2016. Η παρουσίαση της ομιλίας είναι διαθέσιμη εδώ.

Αγαπητοί σύνεδροι,

Είμαι πολύ χαρούμενος που έχω την ευκαιρία να μιλήσω ξανά στο ετήσιο συνέδριο για το δίκαιο της μόδας και ευχαριστώ πολύ τη διοργάνωση για την τιμητική πρόσκληση.

Η ομιλία μου χαρακτηρίζεται από το τρίπτυχο τεχνολογία, μόδα και δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας.

Ειδικότερα, θα επικεντρωθώ στην τεχνολογία του αύριο η οποία ήδη έχει αρχίσει να είναι διαθέσιμη και στις μέρες μας, την τεχνολογία της τρισδιάστατης εκτύπωσης ή 3d Printing

Το θέμα που θα αναλύσω αφορά στις νομικές πτυχές που ανακύπτουν από τη διασύνδεση του 3d Printing με τη μόδα, ιδωμένες υπό το πρίσμα του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας.

Για όσους δεν γνωρίζουν, η διανοητική ιδιοκτησία είναι το δίκαιο που προστατεύει τη δημιουργικότητα και την καινοτομία και το οποίο περιλαμβάνει την πνευματική ιδιοκτησία, τα σχέδια και υποδείγματα, τις ευρεσιτεχνίες και τα εμπορικά σήματα.

Η τεχνολογία του 3d Printing στη μόδα θέτει προκλήσεις που αφορούν όλα τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας τα οποία κατ’ εξοχήν σχετίζονται με τη βιομηχανία της μόδας, δηλαδή ιδίως το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, το δίκαιο σχεδίων & υποδειγμάτων και το δίκαιο εμπορικών σημάτων.

Με την εισήγηση αυτή θα επιχειρήσω μία πρώτη εισαγωγή στο θέμα και επιθυμώ να θέσω κάποιους προβληματισμούς για περαιτέρω συζήτηση με τα εμπλεκόμενα μέρη.

Η εισήγηση διαρθρώνεται ως εξής: Στην αρχή θα κάνω κάποια εισαγωγική αναφορά στην τεχνολογία του 3d Printing γενικά (I). Στη συνέχεια θα γίνει μία χαρτογράφηση της εφαρμογής της τεχνολογίας 3d Printing στη μόδα (ΙΙ) και τέλος θα επιχειρηθεί η εξέταση των βασικών ζητημάτων δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας που εγείρει η εφαρμογή της τεχνολογίας 3d Printing στη μόδα (ΙΙΙ), πριν διατυπώσω κάποιες τελικές σκέψεις (IV).

 

I. Eισαγωγή στην τεχνολογία του 3d Printing

 

I/1 Τι είναι η τρισδιάστατη εκτύπωση ή 3d Printing;

Η τρισδιάστατη εκτύπωση ή 3D Printing είναι μία διαδικασία που επιτρέπει τη δημιουργία τρισδιάστατων αντικειμένων από ένα ψηφιακό αρχείο.

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει την «εκτύπωση» του αντικειμένου από έναν εκτυπωτή ο οποίος αντί για μελάνι χρησιμοποιεί το υλικό από το οποίο θα δημιουργηθεί το τρισδιάστατο αντικείμενο.

Η εκτύπωση γίνεται μέσω έγχυσης υλικού σε διαδοχικές στρώσεις, η καθεμία από της οποίες αποτελεί μία λεπτή οριζόντια τομή του προς εκτύπωση αντικειμένου.

 

I/2 Πώς λειτουργεί;

Όλα ξεκινούν με τη δημιουργία ενός εικονικού τρισδιάστατου σχεδίου του αντικειμένου που θέλουμε να δημιουργήσουμε, το οποίο θα αποθηκευτεί σε μορφή ενός ψηφιακού αρχείου CAD [υπάρχουν διαφόρων ειδών επεκτάσεις αρχείων, αλλά για ευκολία θα χρησιμοποιώ τον όρο «αρχείο CAD» (computer aided design)]. To αρχείο αυτό μπορεί να δημιουργηθεί με δύο τρόπους:

• Εφόσον πρόκειται να σχεδιαστεί εξ υπαρχής νέο αντικείμενο, αυτό μπορούμε να το σχεδιάσουμε με τη βοήθεια ενός 3dmodelling λογισμικού). Υπάρχει σωρεία τέτοιων προγραμμάτων, όπως το γνωστό AutoCAD αλλά και λογισμικά ανοιχτού κώδικα.

• Αν πρόκειται για υπάρχον ενσώματο αντικείμενο, τότε μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ψηφιακό τρισδιάστατο σχέδιο του αντικειμένου αυτού σε αρχείο CAD, με τη βοήθεια ενός τρισδιάστατου σαρωτή (3d Scanner).

Αφού δημιουργηθεί το αρχείο CAD με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τότε το αντικείμενό μας είναι έτοιμο προς εκτύπωση με τη χρήση ενός τρισδιάστατου εκτυπωτή (3d printer), οικιακής ή επαγγελματικής χρήσης.

 

I/3 Αξιολόγηση και προοπτικές της τεχνολογίας 3D Printing

Α. Προς την Ψηφιοποίηση των αντικειμένων

Το 3d Printing είναι επαναστατικό, δεδομένου ότι επιτρέπει την ψηφιοποίηση κάθε αντικειμένου. Πολλοί κάνουν λόγο για την νέα βιομηχανική επανάσταση, η οποία θα μεταμορφώσει τις ζωές μας [1].

Στην πράξη όλα τα αντικείμενα θα μπορούν εν δυνάμει να μετατραπούν σε ψηφιακά αρχεία “CAD”, μέσω σχεδίασης ή σάρωσης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δημιουργία, αναπαραγωγή και διάδοσή τους.

Με τον τρόπο αυτό, η τεχνολογία 3d Printing μειώνει την απόσταση ανάμεσα στον ψηφιακό και τον αναλογικό κόσμο.

 

Β. Τεχνολογία σε εξέλιξη

Η τεχνολογία 3d Printing δεν είναι καινούρια -ανακαλύφθηκε το 1984-αλλά τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται ραγδαία σε επίπεδο τεχνικών δυνατοτήτων:

• Όσον αφορά την τρισδιάστατη σάρωση, η ψηφιοποίηση των αντικειμένων τείνει να γίνει τόσο απλή όσο η λήψη μιας φωτογραφίας: Ήδη, υπάρχει η δυνατότητα μετατροπής της κάμερας κινητού σε 3d scanner με κατάλληλη λήψη φωτογραφίας και χρήση ειδικού λογισμικού (Βλ: https://3dprint.com/120773/3d-scanning-with-camera/) ενώ η τάση δείχνει ότι στο μέλλον τα smartphones θα έχουν ενσωματωμένο 3d scanner.
• Όσον αφορά την εκτύπωση καθ’ εαυτή, η τεχνολογία παρέχει τη δυνατότητα τρισδιάστατης εκτύπωσης σε μεγάλη γκάμα υλικών πέραν του πλαστικού όπως μέταλλο, πορσελάνη, χαρτί.

 

Γ. Mainstream τεχνολογία

Επίσης η τεχνολογία του 3dprintingμπαίνει πλέον στο στάδιο της ωρίμανσης, και έτσι γίνεται ολοένα και πιο προσιτή στο ευρύ κοινό.

• Ήδη κάποιος αν θέλει μπορεί να προμηθευτεί έναν οικιακό 3d εκτυπωτή με λιγότερα από 200 ευρώ, για εκτυπώσεις μικρών αντικειμένων.

• Aκόμα όμως και χωρίς εκτυπωτή, κάποιος μπορεί να κάνει τρισδιάστατες εκτυπώσεις είτε απευθυνόμενος σε διαδικτυακές υπηρεσίες 3d Printing (εκτυπωτάδικα), όπως το shapeways.com, στα οποία μπορεί κανείς να κάνει upload το αρχείο CAD και να του αποστείλουν το εκτυπωμένο προϊόν 

• ή να επισκεφτεί ένα κατάστημα που κάνει 3d εκτυπώσεις. Ήδη, στην Αθήνα έχουν κάνει την εμφάνισή τους αρκετά 3d «εκτυπωτάδικα».

  I/4 Παραδείγματα και εφαρμογές

H τρισδιάστατη εκτύπωση έχει πάρα πολλές και απίθανες εφαρμογές, σε πεδία που ενδεχομένως δεν φαντάζεστε. Μπορούμε για παράδειγμα να εκτυπώσουμε μουσικά όργανα, αντικείμενα οικιακής χρήσης, όπλα (πχ. Defense Distributed, "the Liberator" (wiki-gun)), φαγητά, ακόμα και ανθρώπινους ιστούς.

 

                                                          

 

ΙΙ. 3d Printing και Μόδα

Πέραν των ανωτέρω εφαρμογών, το 3dprinting έχει εφαρμογή και στο χώρο της μόδας.

 

ΙΙ/1 Μια χαρτογράφηση

Η μόδα αγαπάει το 3D Printing!

Με τη χρήση τρισδιάστατων εκτυπωτών είναι δυνατή η εκτύπωση αντικειμένων μόδας όπως κοσμήματα, γυαλιά, υποδήματα αλλά και ενδύματα [2].

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως παράγωγα πλαστικού και μέταλλο (χρυσό κ. ά.). Hεκτύπωση σε βαμβάκι ή lycra δεν είναι ακόμη εφικτή, όμως παρατηρείται ραγδαία εξέλιξη στην παραγωγή νέων υλικών εκτύπωσης, που παρέχουν την κατάλληλη ελαστικότητα και ευκαμψία, με τέλεια εφαρμογή στο σώμα.

Αντίστοιχα, τα αντικείμενα μόδας του «αναλογικού» κόσμου, δύνανται να ψηφιοποιηθούν και εν συνεχεία να εκτυπωθούν με τη χρήση τρισδιάστατων σαρωτών, με τον τρόπο που αναφέραμε πιο πριν.

Σε επίπεδο αγοράς, το 3d Printing έχει μπει δυναμικά στη βιομηχανία μόδας:

-Haute Couture

Για την ώρα η παραγωγή εκτυπωμένων ενδυμάτων αφορά κυρίως την υψηλή ραπτική. Έτσι, τρισδιάστατα εκτυπωμένα ρούχα ήδη αποτελούν μέρος συλλογών γνωστών σχεδιαστών όπως o Karl Lagerfeld ή η Iris Van Herpen.

 

Ensemble by Iris van Herpen, Spring/Summer 2010

 

-3d Printing-oriented firms

Υπάρχουν και μικρότεροι οίκοι στο χώρο της «εκτυπωμένης» μόδας, που παράγουν μόνο εκτυπωμένα αντικείμενα μόδας (όπως η εταιρεία Continuum Fashion ή ο οίκος Nervous System με τη σειρά Kinematics) ή που χρησιμοποιούν κατά κόρον την τεχνολογία 3d Printing για δημιουργία φορεμάτων, κοσμημάτων και υποδημάτων.

 

Nervous System-Kinematics

-3d Printing online outlets

Τέλος, σε ακόμη πιο μαζική κλίμακα, υπάρχουν websites που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, όπως το shapeways.com, στο οποίο μπορεί κανείς να παραγγείλει, μεταξύ άλλων, 3d printed κοσμήματα.

 

ΙΙ/2 Πώς επηρεάζει το 3d Printing τη μόδα; Είναι το μέλλον της μόδας;

 

Η τρισδιάστατη εκτύπωση αντικειμένων μόδας επηρεάζει καίρια και πολύπλευρα τη βιομηχανία της μόδας, τόσο σε επίπεδο παραγωγής όσο και σε επίπεδο κατανάλωσης.

 

Α. Σχεδιασμός & Παραγωγή αντικειμένων μόδας

• Ο σχεδιασμός γίνεται ευκολότερος και ακριβέστερος, δεδομένου ότι η χρήση λογισμικών μοντελοποίησης επιτρέπει υψηλής λεπτομέρειας σχεδίαση αντικειμένων ενώ αντίστοιχα οι εκτυπωτές επιτρέπουν πιστή αποτύπωση των μοντελοποιημένων αντικειμένων.
• Το κόστος παραγωγής μειώνεται καθώς η παραγωγή αντικειμένων μέσω τρισδιάστατης εκτύπωσης γίνεται με λιγότερες απώλειες πρώτης ύλης και συντομότερους χρόνους παράδοσης. Ομοίως το κόστος παραγωγής και διανομής είναι μικρότερο, ιδίως μέσω διανομής των δημιουργιών σε αρχεία CAD.
• Με τη διάδοση της τεχνολογίας 3d Printing, δεν είναι απίθανο οι οίκοι να θέτουν προς πώληση όχι εκτυπωμένα αντικείμενα καθ’ εαυτά αλλά τις συλλογές τους (και) σε αρχεία CAD.
  
  

B. Nέα σχέση των καταναλωτών με τη μόδα

  Το 3d Printing αλλάζει σημαντικά την και την εμπειρία κατανάλωσης αντικειμένων μόδας.

• 1^ον, ο καταναλωτής θα είναι σε θέση να εκτυπώνει στο σπίτι τα ρούχα, τα κοσμήματα ή άλλα αντικείμενα, απλώς με τη χρήση των αντίστοιχων αρχείων CADκαι τη βοήθεια του οικιακού 3dprinter μας, ο οποίος θα αντιστοιχεί πλέον στη νέα «ραπτομηχανή» [3].

• 2^ον, ο καταναλωτής θα είναι σε θέση να εκτυπώνει ρούχα και άλλα αντικείμενα μόδας ακριβώς στο μέγεθος που του ταιριάζει. Με τον τρόπο αυτό, το 3d Printing θα μειώσει την απόσταση ανάμεσα στην υψηλή ραπτική που είναι προσαρμοσμένη στα μέτρα ενός ατόμου και τη μαζική παραγωγή των ready-to-wear αντικειμένων.

• 3^ον CREATE_SHARE_REMIX culture. Το 3d Printing οδηγεί στον εκδημοκρατισμό της μόδας και στην αναβάθμιση του ρόλου του τελικού καταναλωτή. Πράγματι, ο καταναλωτής θα είναι σε θέση όχι μόνο να παραγγέλνει απλώς αντικείμενα μόδας ακριβώς στα μέτρα του, αλλά να παρεμβαίνει και στο σχεδιασμό αυτών,
  
  - είτε δημιουργώντας εξ υπαρχής νέα σχέδια:
  
  Για παράδειγμα, μία φοιτήτρια σχεδίου, η Dalit Peleg, δημιούργησε τη δική της συλλογή μόδας με οικιακό 3d printer στο σπίτι της
  
  - είτε συμβάλλοντας στη δημιουργία παράγωγων έργων

  Στην πράξη το 3d Printing επαναπροσδιορίζει την παραδοσιακή γραμμή ανάμεσα στο σχεδιαστή, τον κατασκευαστή και τον καταναλωτή, διότι

    - αφενός θα καθίσταται εφικτή η προσωποποίηση και ατομική παραμετροποίηση από τους καταναλωτές των δημιουργιών μόδας που προσφέρει ένας σχεδιαστής.
    - αφετέρου ευνοείται η δημιουργία παράγωγων έργων μόδας από τους καταναλωτές, οι οποίοι μπορούν να παρεμβαίνουν στο αρχείο cad και να εκτυπώνουν παραλλαγές ή συνθέσεις υφιστάμενων δημιουργιών. (User generated content)

 

ΙII. 3d Printing στη μόδα και Διανοητική Ιδιοκτησία

 

Aπό την προηγούμενη παρουσίαση γίνεται σαφές ότι η διάδοση της τεχνολογίας 3d Printing αποτελεί την καινούρια τεχνολογική πρόκληση για το δίκαιο της Διανοητικής Ιδιοκτησίας της μόδας.

Κατ’ αρχήν, η χρήση τεχνολογίας 3d Printing για τη δημιουργία αντικειμένων μόδας δεν μεταβάλλει per se το νομικό πλαίσιο της προστασίας των δημιουργιών αυτών από διανοητική ιδιοκτησία.

Δηλαδή, οι 3d printed δημιουργίες υπάγονται στους συνήθεις κανόνες προστασίας, όπως και τα μη εκτυπωμένα αντικείμενα μόδας.

Το γεγονός ότι οι εν λόγω δημιουργίες χαρακτηρίζονται από διπλό υλικό φορέα, δηλαδή το αρχείο CAD και το εκτυπωμένο αντικείμενο δεν μεταβάλλει το καθεστώς προστασίας τους, δεδομένου ότι αντικείμενο προστασίας είναι το άυλο αγαθό (σχέδιο) και όχι ο υλικός φορέας καθ’ εαυτός.

Έτσι, η εμφάνιση/αισθητικό αποτέλεσμα των δημιουργιών θα προστατεύονται από πνευματική ιδιοκτησία ή/και βιομηχανικό σχέδιο και υπόδειγμα [4], σύμφωνα με τις εκάστοτε προϋποθέσεις. Αντίστοιχα, το λογότυπο/brand του σχεδιαστή που τυχόν θα εκτυπώνεται και αυτό θα προστατεύεται σαν εμπορικό σήμα.

Οι εκάστοτε δικαιούχοι θα χαίρουν των αντίστοιχων εξουσιών και μέσων προστασίας που τους παρέχει η νομοθεσία, δηλαδή κατά βάση ένα μονοπώλιο εκμετάλλευσης και ισχυρά ένδικα μέσα αστικής και ποινικής προστασίας.

Όμως, οι διευρυμένες δυνατότητες αναπαραγωγής και διάδοσης τρισδιάστατων αντικειμένων που παρέχει το 3d Printing, ιδίως για το κοινό, θέτουν προκλήσεις ιδιαίτερα για το μέλλον του δικαίου ΔΙ της μόδας (και της ΔΙ γενικότερα).

Θα ξεκινήσω με δύο σχετικά ανώδυνες συνέπειες που συνεπάγεται η εμφάνιση του 3d Printingγια τη ΔΙ μόδας, και στη συνέχεια θα αναφερθώ σε πιο ακανθώδεις προκλήσεις, που δοκιμάζουν τα όρια προσαρμοστικότητας του υπάρχοντος νομικού πλαισίου.

 

III/1 Ιδιοκτησιακό καθεστώς σε δημιουργίες μόδας που εμπεριέχουν συμβολή από καταναλωτές

Ένα από τα ζητήματα που εγείρεται είναι αυτό του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των δημιουργιών στις οποίες συμβάλλουν και οι χρήστες-καταναλωτές, ιδίως ιδωμένο από την άποψη του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας. Όπως είδαμε πιο πριν, το 3d Printing επιτρέπει στους καταναλωτές/χρήστες να συμμετέχουν στο σχεδιασμό ή την παραγωγή των προς εκτύπωση δημιουργιών.

Στις περιπτώσεις αυτές, η δημιουργική συμβολή των χρηστών εφόσον είναι πρωτότυπη, συνεπάγεται κατ’ αρχήν την απόκτηση δικαιωμάτων επί των παραγόμενων δημιουργιών.

Και στις δύο περιπτώσεις, η παραγόμενη δημιουργία θα αντιστοιχεί μάλλον σε ένα έργο συνεργασίας ή παράγωγο έργο αντίστοιχα, το οποίο θα εμπεριέχει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας τόσο του σχεδιαστή όσο και του δημιουργού.

Αυτό απαιτεί προσοχή των δικαιούχων σχεδιαστών οι οποίοι θα πρέπει να οριοθετούν εκ των προτέρων, όπου τουλάχιστον υφίσταται συμβατική σχέση με τον καταναλωτή, το καθεστώς συνιδιοκτησίας επί των δημιουργιών και να εξασφαλίζουν τα σχετικά δικαιώματα των καταναλωτών, εφόσον επιθυμούν πλήρη δυνατότητα εκμετάλλευσης των δημιουργιών αυτών.

 

III/2 Συμβατική Εκμετάλλευση δικαιώματος τρισδιάστατης εκτύπωσης

Περαιτέρω, η τρισδιάστατη εκτύπωση αποτελεί έναν σχετικά νέο και αυθύπαρκτο οικονομικά και τεχνικά τρόπο εκμετάλλευσης δημιουργιών μόδας. Αυτό σε όρους δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας, συνιστά μία υπο-εξουσία του παρεχόμενου από το νόμο μονοπωλίου εκμετάλλευσης.

Με το δεδομένο αυτό, οι δικαιούχοι δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας θα είναι σε θέση να εκμεταλλεύονται αυτοτελώς την εν λόγω εξουσία τρισδιάστατης εκτύπωσης αντικειμένων μόδας, ανεξάρτητα από την εκμετάλλευση των «παραδοσιακών» εξουσιών αναπαραγωγής και διανομής, μέσω παραχώρησης αδειών εκμετάλλευσης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, σχεδίων/υποδειγμάτων και σημάτων, οι οποίες να αφορούν αποκλειστικά την παραγωγή και διανομή τρισδιάστατα εκτυπωμένων δημιουργιών.

Επίσης, οι συμβάσεις που συνήφθησαν μεταξύ των δημιουργών/σχεδιαστών και κάποιου συνεργαζόμενου οίκου ή άλλου εργοδότη, με τις οποίες παραχωρούνται δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των δημιουργιών/σχεδίων, δεν θα περιλαμβάνουν την εξουσία που αφορά την τρισδιάστατη εκτύπωση των εν λόγω σχεδίων, εφόσον κατά το χρόνο υπογραφής της συμφωνίας η τρισδιάστατη εκτύπωση ήταν ένας άγνωστος τρόπος εκμετάλλευσης (άρ. 13 παρ. 5 Ν. 2121/1993).

Και τώρα ας αναφερθούμε σε δύο πιο ακανθώδη ζητήματα:

 

III/3 Τα όρια της (νόμιμης) Ιδιωτικής αναπαραγωγής αντικειμένων μόδας

Η ιδιωτική αναπαραγωγή αντικειμένων μόδας, είναι η αναπαραγωγή που προέρχεται από νόμιμη πηγή και γίνεται χωρίς εμπορικό σκοπό για ιδιωτική χρήση εκείνου που την κάνει.

Η ιδιωτική αναπαραγωγή και γενικά η ιδιωτική χρήση προστατευόμενων αντικειμένων είναι κατ’ αρχήν νόμιμη. Δεν απαιτείται για αυτήν λήψη άδειας από τους δικαιούχους δικαιωμάτων ΔΙ και καταβολή αμοιβής διότι εκφεύγει κατά κανόνα του πεδίου προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας (βλ. άρ. 18 παρ. 1 Ν. 2121/1993 για την πνευματική ιδιοκτησία// άρ. 26 παρ. 3 α’ π.δ. 259/1997 για σχέδια και υποδείγματα).

Πριν την εμφάνιση του 3d Printing, δεν ήταν τόσο εύκολο για το μέσο καταναλωτή να αναπαράγει στο σπίτι του ένα αντικείμενο μόδας (πχ. ένα δαχτυλίδι ή ένα φόρεμα που έχει αγοράσει, αν δεν έχει τις κατάλληλες γνώσεις και εξοπλισμό).

Έτσι, η ιδιωτική αναπαραγωγή στην ουσία εμφανίζεται στο χώρο της μόδας για πρώτη φορά λόγω του 3d Printing και αφορά τόσο το αρχείο CAD όσο και το αντικείμενο καθ’ εαυτό.

Με την τεχνολογία του 3d Printing και scanning, η δημιουργία κατ’ οίκον πιστών αντιγράφων νομίμως αποκτηθέντων αντικειμένων με χρήση παρόμοιων υλικών θα είναι εύκολη υπόθεση.

Ομοίως, η αναπαραγωγή και αντιγραφή των (νομίμως αποκτηθέντων) αρχείων CAD θα είναι εξίσου απλή. Με τον τρόπο αυτό, στο μέλλον μία γκαρνταρόμπα θα μπορεί να αποθηκευτεί σε ένα USB stick, το οποίο και θα υποκαθιστά την βαλίτσα σε ένα ταξίδι.

Επίσης, με μόνη την νόμιμη αγορά ενός CAD αρχείου ο καταναλωτής θα είναι σε θέση να αναπαράγει το αντικείμενο εις το διηνεκές, σε περίπτωση απώλειας ή φθοράς αλλά, να το δίνει για εκτύπωση από στους οικείους του κλπ.

Εξάλλου, η νομιμότητα της πηγής της ιδιωτικής αναπαραγωγής δεν θα είναι εύκολο να εξακριβωθεί, δεδομένου ότι η διάδοση των τρισδιάστατων σαρωτών θα επιτρέπει εύκολα (νόμιμα;) τη σάρωση αντικειμένων μόδας, πχ. σε ένα κατάστημα.

Με άλλα λόγια, η ιδιωτική αναπαραγωγή προστατευόμενων αντικειμένων μόδας καθίσταται μία πρακτική δυνητικά επιζήμια για τους δικαιούχους, διότι ενδέχεται να θίξει την κανονική εκμετάλλευση των έργων μόδας. (Ας σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι η ιδιαιτερότητα της ιδιωτικής αναπαραγωγής στη μόδα οφείλεται αφενός στο γεγονός ότι τα αντίγραφα των αντικειμένων είναι πανομοιότυπα από αισθητικής και λειτουργικής άποψης με τα αρχικά και αφετέρου στο ότι πρόκειται για αντικείμενα κατά βάση χρηστικά, με αποτέλεσμα η σύνδεση ανάμεσα στον υλικό φορέα και το άυλο αγαθό να είναι εξαιρετικά στενή.)

Με βάση τα δεδομένα αυτά, τίθεται μία σειρά (ανοιχτών) ερωτημάτων που σχετίζονται με τη νομική αντιμετώπιση του ζητήματος:

1. Όσον αφορά το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, Θα πρέπει να γίνει προσπάθεια περιορισμού της ιδιωτικής αναπαραγωγής, με το επιχείρημα ότι εμποδίζεται η «κανονική εκμετάλλευση του έργου», ενεργοποιώντας δικλείδες περιορισμού των εξαιρέσεων, (άρθρο 18 παρ. 2 Ν. 2121/1993 και 28Γ τεστ τριών σταδίων);
2. Οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές και scanners θα πρέπει να προστεθούν ρητά στη λίστα των συσκευών/τεχνικών μέσων για τα οποία οφείλεται τέλος εύλογης αμοιβής (άρθρο 18 παρ. 3 Ν. 2121/1993);
3. Θα πρέπει να γίνει η χρήση τεχνολογικών μέτρων, δηλαδή μηχανισμών που αποσκοπούν να περιορίσουν ή να ελέγξουν την ιδιωτική αναπαραγωγή των αρχείων CAD (πρβλ. άρθρο 66^Α Ν. 2121/1993), σε συνδυασμό με άδειες τελικού χρήστη (end user licences). Υπάρχει πάντως το ενδεχόμενο οι ίδιοι οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές να έχουν ενσωματωμένη τεχνολογία που να απαγορεύει την εκτύπωση προστατευόμενων αρχείων χωρίς άδεια. Ειδικότερα, έχει ήδη αναπτυχθεί μηχανισμός που ελέγχει κατά πόσο το προς εκτύπωση αρχείο CADκαλύπτεται από την απαραίτητη άδεια του δικαιούχου.
4. Θα πρέπει να προβλεφθούν πιο εκτεταμένες ρυθμίσεις για την ιδιωτική χρήση σχεδίων και υποδειγμάτων, στα πρότυπα των ρυθμίσεων για την ιδιωτική αναπαραγωγή του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας;
5. Ομοίως, τι θα συμβεί με την επιτρεπτή αναπαραγωγή εμπορικού σήματος εκτός συναλλαγών;

 
III/4 Το ζήτημα της μη αδειοδοτημένης τρισδιάστατης εκτύπωσης αντικειμένων μόδας // "πειρατεία" δημιουργιών μόδας

Τέλος, η μεγαλύτερη ίσως πρόκληση για τη διανοητική ιδιοκτησία στις δημιουργίες μόδας είναι η μη αδειοδοτημένη παράνομη τρισδιάστατη εκτύπωση δημιουργιών μόδα. Πράγματι, η διάδοση της τρισδιάστατης εκτύπωσης πρόκειται να ενισχύσει την «πειρατεία» αντικειμένων μόδας.

 

A. Ψηφιακή «πειρατεία» μόδας

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει κανείς να σκεφτεί ότι τα αρχεία CAD που εμπεριέχουν δημιουργίες μόδας είναι το αντίστοιχο των αρχείων Mp3 για τη μουσική βιομηχανία.

Αυτό σημαίνει ότι οι δημιουργίες μόδας εισέρχονται στον κόσμο της ψηφιακής και δη διαδικτυακής πειρατείας, με ότι συνέπειες συνεπάγεται αυτή για τους δημιουργούς/ δικαιούχους: τα αρχεία αυτά, ανεξάρτητα από το εάν αποκτήθηκαν νόμιμα ή παράνομα, μπορούν να τύχουν παράνομης διακίνησης μέσω διαδικτύου (διαμοιρασμός μέσω P2P, παράνομο downloading κ.ο.κ).

 

B. User Generated Content

Περαιτέρω, μία νέα πτυχή μη αδειοδοτημένης χρήσης προστατευόμενων δημιουργιών συνδέεται με την παραγωγή παράγωγων αντικειμένων από τους χρήστες, με τη μορφή παραλλαγών ή συνθέσεων υπάρχοντων αντικειμένων μόδας, την οποία εξετάσαμε πιο πριν και η οποία κατ’ αρχήν απαιτεί τη λήψη άδειας από το δημιουργό του αρχικού έργου και τον σηματούχο.

Με τη διάδοση των οικιακών τρισδιάστατων εκτυπωτών η παραγωγή τέτοιων αντικειμένων από χρήστες αναμένεται να είναι ανθηρή, αν σκεφτεί κανείς ότι η επεξεργασία των αρχικών αρχείων CAD θα είναι σαφώς ευκολότερη από την μετατροπή παραδοσιακών αντικειμένων. O δε διαμοιρασμός τους θα είναι πανεύκολος και ταχύτατος μέσω διαδικτύου.

 

Γ. Ευκολία παραγωγής παραποιημένων δημιουργιών/απομιμήσεων

Αντίστοιχα η δημιουργία κλεψίτυπα εκτυπωμένων αντικειμένων μόδας δεν θα απαιτεί εργοστάσια αλλά μία σειρά τρισδιάστατων εκτυπωτών. Αυτό σημαίνει ότι η «οικιακής κλίμακας» μη αδειοδοτημένη εκτύπωση παραποιημένων αντικειμένων καθίσταται εφικτή. Ομοίως, οι εμπορικής κλίμακας απομιμήσεις θα είναι ευκολότερα πιστές, σε βαθμό που αναμένεται δυσκολία διάκρισης ανάμεσα σε αυθεντικό και πειρατικό αντικείμενο.

 

Δ. Δυσκολία ελέγχου ποιότητας και προέλευσης των τρισδιάστατων αντικειμένων μόδας: επιπτώσεις για το luxury industry

Εξάλλου, η μη αδειοδοτημένη εκτύπωση δημιουργιών αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά και το δίκαιο σημάτων στο χώρο της μόδας, και ιδίως τη βιομηχανία πολυτελών αντικειμένων μόδας (luxury). Οι σηματούχοι δεν θα είναι σε θέση να ελέγξουν την ποιότητα των μη αδειδοτημένων εκτυπωμένων αντικειμένων μόδας που φέρουν τα σήματά τους και εκτυπώνονται ιδίως σε οικιακούς εκτυπωτές, αφού οι καταναλωτές θα είναι σε θέση να εκτυπώνουν κατ’ οίκον τα αντικείμενα με κατώτερης ποιότητας υλικά ή μεθόδους. Αυτό σημαίνει ότι η 3d εκτύπωση αναμένεται να υποβαθμίσει τη λειτουργία της προέλευσης αλλά και της ποιότητας που επιτελούν τα σήματα, ειδικά στη μόδα πολυτελείας.

 

ΙV. Τελικές Σκέψεις

H παρούσα εισήγηση επιχείρησε να παρουσιάσει ορισμένες από τις προκλήσεις που επιφυλάσσει το ψηφιακό μέλλον της διανοητικής ιδιοκτησίας στη μόδα, όπως αυτό προμηνύεται από τη διάδοση της τεχνολογίας της τρισδιάστατης εκτύπωσης.

Το 3d Printingθέτει σημαντικά ζητήματα, σημαντικότερο εκ των οποίων είναι το ζήτημα πειρατικής εκτύπωσης αντικειμένων μόδας, σε οικιακή ή εμπορική κλίμακα, το οποίο ήδη απασχολεί τους δικαιούχους της βιομηχανίας της μόδας αλλά και αυτούς που χαράσσουν πολιτική στον τομέα του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας.

Θεωρώ ότι η αντιμετώπιση των προκλήσεων του 3d Printing στη μόδα, θα πρέπει χρησιμοποιήσει γόνιμα την εμπειρία που προέρχεται από το ιστορικό πειρατείας άλλων βιομηχανιών που επλήγησαν σε προηγούμενες εποχές από την ψηφιακή επανάσταση, όπως η βιομηχανία της μουσικής την αυγή της χιλιετίας και κυρίως να μην επαναληφθούν τα ίδια λάθη, σε επίπεδο ρυθμιστικό αλλά και αυτό-ρυθμιστικό.

1. Πράγματι, η βιομηχανία της μόδας ίσως θα πρέπει να εκμεταλλευτεί προς όφελός της τις δυνατότητες που παρέχει η τρισδιάστατη εκτύπωση, παρέχοντας κίνητρα στους καταναλωτές να στραφούν στο νόμιμα διαθέσιμο τρισδιάστατο περιεχόμενο, προσαρμόζοντας αντίστοιχα τα οικονομικά μοντέλα ώστε να καταστήσουν ελκυστική τη νόμιμη προσφορά.
2. Θα πρέπει να εξεταστεί η χρήση αδειών ανοιχτού περιεχομένου, όπως οι άδειες Creative Commons, ως μία εναλλακτική νομικού καθεστώτος που θα διέπει τα αρχεία CAD αντικειμένων μόδας.
3. Tέλος θα πρέπει να επιδιωχθεί εξυπνότερη ρύθμιση του φαινομένου του 3d Printing σε επίπεδο νομοθετικής πολιτικής, έχοντας υπόψιν ότι η υπερβολική ρύθμιση δεν θα φέρει απαραιτήτως τα επιθυμητά αποτελέσματα

Με τις τρεις αυτές κατευθύνσεις θα κλείσω την ομιλία μου για την τρίτη διάσταση της Διανοητικής Ιδιοκτησίας στη Μόδα και σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.

 Από αριστερά προς τα δεξιά: Αλεξάνδρα Βαρλά, Alice Stagg, Sara Balice, Giulia Zappaterra, Θεόδωρος Χίου

 

* Ο Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής Παν/μίου Στρασβούργου και ειδικός σύμβουλος σε θέματα δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. 

 

Υποσημειώσεις:

[1] Βλ. Ch. Barnatt, 3D Printing: The Next Industrial Revolution, Διαθέσιμο στον ιστότοπο: http://www.explainingthefuture.com/3dp_book.html.

[2] J. Τarmy, The Future of Fashion Is 3D Printing Clothes at Home, http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-04-15/3d-printing-is-poised-to-bring-haute-couture-into-the-home

[3] Ibidem.

[4] Για το ζήτημα της πολλαπλής προστασίας των δημιουργιών μόδας από περισσότερα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας βλ. Θ. Χίου, «Η πολυμορφία της Διανοητικής Ιδιοκτησίας στη Μόδα: Σωρευτική και συμπληρωματική προστασία των δημιουργιών της Μόδας από δικαιώματα ΔΙ», 1^ο Συνέδριο Fashioning the Law, Αθήνα, 14 Μαΐου 2015, διαθέσιμο εδώ.