Το παρόν άρθρο αποτελεί μία αμιγώς πληροφοριακή παρουσίαση της διαδικασίας χρονοσήμανσης και της σύνδεσής της με την προστασία έργων από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να λάβετε εξειδικευμένες νομικές συμβουλές.
Τέθηκε πρόσφατα (26/2/2019) σε λειτουργία η Υπηρεσία (Ηλεκτρονικής) Χρονοσήμανσης έργων από τον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ). Η Υπηρεσία αυτή επιτρέπει σε δημιουργούς έργων να αποκτούν δημόσια βεβαίωση περί της ύπαρξης και του χρόνου δημιουργίας του έργου τους (βεβαία χρονολογία). Αφορά το σύνολο των πνευματικών δημιουργημάτων και προστατευόμενων αντικειμένων από συγγενικά δικαιώματα (πχ. ερμηνείες) που μπορούν να ενσωματωθούν σε μορφή ψηφιακού αρχείου, όπως κείμενα, φωτογραφίες, σχέδια κλπ.
Η υπηρεσία παρέχεται μέσω της ιστοσελίδας του ΟΠΙ (www.timestamp.gr), η οποία χρησιμοποιεί την πιστοποιημένη υποδομή χρονοσήμανσης «ΕΡΜΗΣ» του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (https://www.ermis.gov.gr/timestamping/TimeStamp.jsp).
Διαδικασία Χρονοσήμανσης.
Το σύνολο της διαδικασίας πραγματοποιείται αποκλειστικά μέσω διαδικτύου και προϋποθέτει την υποβολή ψηφιακού αρχείου που περιλαμβάνει αντίγραφο του έργου. Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας χρονοσήμανσης, ο ψηφιακός υλικός φορέας που ενσωματώνει το προστατευόμενο έργο (ψηφιακό αρχείο) ταυτοποιείται και συνδέεται με την ημερομηνία και την ώρα που έχει πραγματοποιηθεί η υποβολή του. Περαιτέρω, κατά την υποβολή του αρχείου, ζητείται και η συμπλήρωση ορισμένων στοιχείων όπως ο τίτλος, του έργου, το είδος του (αν για παράδειγμα πρόκειται για εικαστικό έργο, έργο λόγου, κτλ.), το ιδιοκτησιακό καθεστώς του (ατομικό ή πλειόνων δημιουργών) και, προαιρετικά, μία σύντομη περιγραφή του. Εν συνεχεία απαιτείται η πληρωμή του ποσού που προβλέπεται ανάλογα με το μέγεθος του υποβληθέντος αρχείου.
Η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη λήψη των αναγνωριστικών αρχείων χρονοσήμανσης (id_hash και id_tst). Tα εν λόγω αρχεία, σε συνδυασμό με το υποβληθέν ψηφιακό αρχείο, επιτρέπουν την ηλεκτρονική επαλήθευση της χρονοσήμανσης μέσω του ανωτέρω ιστοτόπου, όταν παραστεί η ανάγκη επίκλησης του τεκμηρίου της βέβαιης χρονολογίας.
Τέλος, αποστέλλεται και σχετικό πιστοποιητικό στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, με την ηλεκτρονική υπογραφή του ΟΠΙ στο οποίο θα αναγράφονται το ονοματεπώνυμο του δικαιούχου, η ταυτότητα του υποβληθέντος αρχείου και ο ακριβής χρόνος που αποδόθηκε σε αυτό.
Η διαδικασία, κατά δήλωση του ΟΠΙ, διασφαλίζει την εμπιστευτικότητα της υποβολής και του περιεχομένου του έργου, δεδομένου ότι το υποβληθέν αρχείο δεν κρατείται στην ηλεκτρονική βάση, ούτε γίνεται έλεγχός του από το προσωπικό του ΟΠΙ ή τρίτο και συνεπώς δεν υπάρχει κίνδυνος αντιγραφής ή διαρροής του.
Kόστος Xρονοσήμανσης.
Το κόστος χρονοσήμανσης καθορίζεται με βάση το μέγεθος του υποβληθέντος αρχείου. Συγκεκριμένα, για αρχεία από 0 έως 3 Megabyte το κόστος είναι 10 ευρώ. Από 3.1 έως 10 Megabyte 20 ευρώ, από 10 έως 50 Megabyte 35 ευρώ (πλέον ΦΠΑ) και από 50 Megabyte έως 2 Gigabyte 70 ευρώ (πλέον ΦΠΑ). Η δε διαδικασία επαλήθευσης από τον ΟΠΙ κοστίζει 100 ευρώ (πλέον ΦΠΑ).
Νομοθετική θεμελίωση της Υπηρεσίας.
Η δυνατότητα παροχής της υπηρεσίας χρονοσήμανσης από τον ΟΠΙ θεμελιώθηκε νομοθετικά από τον Ν. 4471/2017 (άρθρο 54 παρ. 11), με τον οποίο τροποποιήθηκε το άρθρο 69 παρ. 1 Ν.2121/1993, δυνάμει του οποίου «Ο ΟΠΙ […] μπορεί να παρέχει […] υπηρεσίες χρονοσήμανσης, δηλαδή υπηρεσίες παροχής βεβαίας χρονολογίας σε σχέση με έργα ή αντικείμενα προστασίας, που ενδέχεται να προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικό δικαίωμα (υπηρεσίες χρονοσήμανσης)».
Χρησιμότητα της Χρονοσήμανσης Έργων.
Η χρήση της ανωτέρω υπηρεσίας είναι χρήσιμη για τους δημιουργούς δεδομένου ότι οδηγεί στην απόκτηση ενός αποδεικτικού τεκμηρίου περί του χρόνου κατά τον οποίο το υποβληθέν ψηφιακό αρχείο και, συνακόλουθα, το εκεί εμπεριεχόμενο έργο, φαίνεται να υφίσταται.
Αντιθέτως, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η χρονοσήμανση δε συνιστά συστατική προϋπόθεση κτήσης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ούτε τυπική ή άλλη προϋπόθεση ή προαπαιτούμενο προστασίας ενός έργου ή άλλου αντικειμένου με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικό δικαίωμα.
Παρομοίως, η ολοκλήρωση της διαδικασίας χρονοσήμανσης δεν αποτελεί κανενός είδους απόδειξη ότι το υποβληθέν αρχείο περιέχει έργο που προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικό δικαίωμα ούτε ότι ο υποβάλλων το αρχείο αντλεί οποιουδήποτε είδους δικαιώματα επί αυτού.
Αποτίμηση.
Η υπηρεσία χρονοσήμανσης του ΟΠΙ συνιστά μία πρακτική μέθοδο απόκτησης δημόσιας βεβαίωσης του χρόνου δημιουργίας ενός έργου, χωρίς όμως να θίγεται η αρμοδιότητα και άλλων φορέων να παρέχουν αντίστοιχη «υπηρεσία» χρονοσήμανσης, όπως συμβολαιογράφοι ή ιδιωτικοί φορείς σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Η πλήρωση των προϋποθέσεων προστασίας, η επιλογή των κατάλληλων και ενδεδειγμένων τεκμηρίων απόδειξης σχετικών με τη δημιουργία και την ύπαρξη έργων ή άλλων προστατευόμενων αντικειμένων, καθώς και η χρονική στιγμή διαφύλαξης και επίκλησής τους εκτιμάται πάντοτε κατά περίπτωση και προϋποθέτει κατάλληλη νομική συμβουλευτική υποστήριξη.
* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.). Eίναι εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Περισσότεροι από 25 Έλληνες και ξένοι καταξιωμένοι ομιλητές, expertsτου κλάδου της μόδας και της νομικής επιστήμης, ενθουσίασαν ένα κοινό επιχειρηματιών, σχεδιαστών, δικηγόρων, συμβούλων επιχειρήσεων, φωτογράφων, bloggers, marketersκαι e-shops, οι οποίοι καταχειροκρότησαν αυτή την – ετήσια πλέον – συνάντηση μόδας και δικηγορίας.
Αφουγκραζόμενοτιςανάγκεςκαιτιςιδιαιτερότητεςτηςαγοράς, το Fashion Law and Business Conference δενείχεμόνονομικήχροιά – οισυμμετέχοντεςενημερώθηκανγια personalization απότον guru τουείδουςΦώτηΑντωνόπουλο (GRECA, Tsakiris Mallas), για cross-border commerce απότον Jeroen Leenders (Sale Supply, cross-border magazine), τηνΜαρίναΒασιλαρά (Apivita) καιτονΜάνοΚουμαντάκη (Convert Group), για success stories καιεπιχειρηματικότητα Made in Greece απότονΒασίληΜασσέλο (ΣΕΠΕΕ, Nota Lingerie), τηνΕλένηΚυριάκου, τονΓιάννηΣτεφανίδη (Mezoura.com), τηνΗλιάδαΚοθρά (Living Postcards) καιπολλούςάλλους.
“WorkHard, StayHumble”, μας συμβούλευσε ο πολυβραβευμένος και πράγματι πολύ μετριόφρων φωτογράφος Κοσμάς Κουμιανός. “Προστάτευσε τα δικαιώματά σου” η παραίνεση της σχεδιάστριας Ορσαλίας Παρθένη. “WearingTroubles” - ο Δρ. Θεόδωρος Χίου μας εξήγησε πότε η αμφίεση προσβάλλει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Από μια εκδήλωση του fashionindustryδεν θα μπορούσε να λείπει και το … ιταλικό άρωμα! Η ClaudiaDelReταξίδεψε από την αναγεννησιακή Φλωρεντία και την διεθνούς φήμης σχολή μόδας Polimoda (η οποία ‘ανέθρεψε’ τον SalvatoreFerragamo και τον GuccioGucci), προκειμένου να μεταφέρει την εμπειρία της από τους μεγάλους οίκους μόδας του εξωτερικού. Ο PierfrancescoFasano (MFSDIPMediationAcademy) και η JuliaHolden (Trevisan & Cuonzo) έφεραν αέρα μιλανέζικο και μίλησαν για διαμεσολάβηση και σκανδαλώδη σήματα αντίστοιχα, ενώ από το, εξίσου δραστήριο στο χώρο της μόδας, Λονδίνο, το συνέδριο τίμησε ο JamesSweeting (IPCounselτης Supergroup) για να εξηγήσει πώς η Superdryπροστατεύεται από μιμητές της σαν την … Superfry!
Το εναρκτήριο λάκτισμα του συνεδρίου έδωσαν φέτος ο Δήμαρχος Αμαρουσίου Γιώργος Πατούλης, η Αντιπρόεδρος ΔΣΑ Ιωάννα Καλαντζάκου, ο Πρόεδρος ΔΣ του ΟΒΙ Πρόδρομος Τσιαβός και η Διευθύντρια του ΟΠΙ Ειρήνη Σταματούδη.
Και το κλείσιμο; Με νότες από δύο βιολιά, ποτήρια με κρασί σηκωμένα και πολλές φωτογραφίες φιλοτεχνήθηκε, όχι ο επίλογος του συνεδρίου τούτου, αλλά ο πρόλογος της αμέσως επόμενης επιστημονικής και επιχειρηματικής συνάντησης όλων. Ένα ενθουσιώδες CUSoon! και μια υπόσχεση από τις διοργανώτριες και ιδρύτριες του FashionLawandBusinessAssociation, Αλεξάνδρα Βαρλά και Ιωάννα Λαγουμίδου, για ένα δημιουργικό 2018 με ακόμη πιο πρωτοποριακές και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις. Staytuned!
Νομοθετικές εξελίξεις σε όλο το φάσμα του ελληνικού Δικαίου Διανοητικής Ιδιοκτησίας αναμένονται (εκτός απροόπτου) μέσα στο 2019, συνεπεία εκπλήρωσης υποχρεώσεων μεταφοράς Ευρωπαϊκής νομοθεσίας στην εσωτερική έννομη τάξη της Ελλάδας. Πρόκειται ιδίως για ευρωπαϊκά νομοθετήματα των οποίων η μεταφορά έπρεπε να έχει υλοποιηθεί εντός του 2018 αλλά και για προθεσμίες μεταφοράς οι οποίες λήγουν εντός του 2019.
Οι εκκρεμότητες από το 2018.
Το 2018 παρήλθε χωρίς να υλοποιηθεί εμπρόθεσμα η μεταφορά στην ελληνική έννομη τάξη δυο Ευρωπαϊκών Οδηγιών στον τομέα της Διανοητικής ιδιοκτησίας. Πρόκειται για:
Την Οδηγία γιατα εμπορικά απόρρητα(Οδηγία (EE) 2016/943 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 8ης Ιουνίου 2016, περί προστασίας της τεχνογνωσίας και των επιχειρηματικών πληροφοριών που δεν έχουν αποκαλυφθεί (εμπορικό απόρρητο) από την παράνομη απόκτηση, χρήση και αποκάλυψή τους), της οποίας η προθεσμία μεταφοράς έληξε την 9η Ιουνίου 2018.
Υπενθυμίζεται ότι τα μέτρα για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων της Ένωσης βάσει της εν λόγω Συνθήκης, όσον αφορά την ανταλλαγή αντιγράφων σε προσβάσιμο μορφότυπο μεταξύ της Ένωσης και τρίτων χωρών που είναι συμβαλλόμενα μέρη της Συνθήκης περιέχονται στον Κανονισμό (ΕΕ) 2017/1563, ο οποίος τέθηκε σε άμεση και ενιαία ισχύ στις 12 Οκτωβρίου 2018.
Οι αναμενόμενες εξελίξεις χωρίς ταχθείσα προθεσμία.
Τέλος, η Ελλάδα δεν έχει κυρώσει ακόμα τη Συμφωνία για την ίδρυση Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας 2013/C 175/01. Ως γνωστόν, η εν λόγω Συμφωνία αφορά την ίδρυσηΕνιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας για την επίλυση διαφορών που αφορούν τα ευρωπαϊκά διπλώματα ευρεσιτεχνίας (πατέντες) και τα ευρωπαϊκά διπλώματα ευρεσιτεχνίας με ενιαία ισχύ. Από το Φεβρουάριο του 2013 και μέχρι σήμερα έχει υπογραφεί από 16 από τα 25 κράτη μέλη που υπέγραψαν τη Συμφωνία. Η θέση της σε ισχύ αναμένεται να πραγματοποιηθεί ύστερα και την κύρωση της Συμφωνίας από τη Γερμανία (εκκρεμεί εσωτερική διαδικασία ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου), η οποία αποτελεί ένα από τα τρία κράτη τα οποία είχαν το μεγαλύτερο αριθμό ευρωπαϊκών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας εν ισχύι κατά το έτος πριν από το έτος υπογραφής της Συμφωνίας (τα άλλα δύο είναι η Γαλλία και το ΗΒ) και των οποίων η υπογραφή αποτελεί προϋπόθεση για τη θέση σε ισχύ της Συμφωνίας.
Υπενθυμίζεται πάντως ότι η Δημόσια Διαβούλευση του νομοσχεδίου με τίτλo «Κύρωση και προσαρμογή στην ελληνική νομοθεσία των διατάξεων της Συμφωνίας για την ίδρυση Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και του Πρωτοκόλλου για τα προνόμια και τις ασυλίες του Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας» διήρκησε από τις 20/2/2017 μέχρι την 1/3/2017 με σχεδόν ανύπαρκτη συμμετοχή εμπλεκόμενων μερών, ενώ με επιστολή του ο τότε πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Β. Αλεξανδρής είχε ζητήσει την ανάσχεση της διαδικασίας κύρωσης της Συμφωνίας για την ίδρυση Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας, επικαλούμενος την ανάγκη προηγούμενης συστηματικής διαβούλευσης και ουσιαστικού διαλόγου με τους άμεσα ενδιαφερόμενους φορείς (ΟΒΙ, ΔΣΑ, Επιμελητήρια και λοιπούς επιχειρηματικούς φορείς) και στάθμισης των συνεπειών που το εν λόγω Δικαστήριο θα επιφέρει στην εσωτερική έννομη τάξη και την εθνική οικονομία.
Επιμέλεια: Δρ. Θεόδωρος Χίου, Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.)
Το παρόν άρθρο αποτελεί γραπτή απόδοση της εισήγησης του Δρ. Θεόδωρου Χίου* με τίτλο «Wearing troubles! όταν η αμφίεση προσβάλλει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας» που εκφωνήθηκε στις 14 Oκτωβρίου 2017 στο 3οFashioningtheLawConference.
Είμαι πολύ χαρούμενος που συμμετέχω για τρίτη φορά στο FashioningtheLawConference, διότι, το παρόν συνέδριο αφενός μας δίνει την ευκαιρία να μοιραζόμαστε το βήμα με τους δημιουργούς, των οποίων η εργασία δίνει νόημα στο επάγγελμά μας, και αφετέρου, μας προσφέρει το κατάλληλο κοινό για να απευθύνουμε προβληματισμούς που θίγουν πρωτότυπα, καινοφανή ή ακόμα και οριακά ζητήματα διανοητικής ιδιοκτησίας στο χώρο της μόδας, όπως αυτό που πραγματεύεται η σημερινή παρουσίασή μου, με την οποία ερωτώ:
Μπορεί η αμφίεση ενός ενδύματος να προσβάλλει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας;
Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά: H προσβολή πνευματικών δικαιωμάτων και γενικότερα διανοητικής ιδιοκτησίας λαμβάνει διάφορες μορφές. Γνωστότερη και μαζικότερη έκφανση προσβολής είναι η περίπτωση της παραγωγής και εμπορίας απομιμητικών (πειρατικών) προϊόντων, που αντιγράφουν το σχέδιο του ενδύματος ή/και φέρουν απομιμητικά σήματα γνωστών οίκων και εταιριών μόδας.
Πέραν όμως αυτής της περίπτωσης, προσβολή δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας στη μόδα εμφανίζεται και στο πλαίσιο παραγωγής νέων/πρωτότυπων και όχι απομιμητικών αντικειμένων μόδας, στα οποία απεικονίζονται, προστατευόμενες δημιουργίες τρίτων προσώπων, όπως, ένα ένδυμα στο οποίο απεικονίζεται, για παράδειγμα, μία φωτογραφία, χωρίς όμως να ληφθεί η σχετική άδεια για την εν λόγω χρήση από το δημιουργό του απεικονιζόμενου έργου.
Σε αυτή την περίπτωση, τα δεδομένα της προσβολής αντιστρέφονται: ο παραγωγός/σχεδιαστής της πρωτότυπης δημιουργίας δεν είναι θύμα προσβολής αλλά ο ενεργών την προσβολή εις βάρος του δημιουργού του απεικονιζόμενου φωτογραφικού έργου.
Όπως σε κάθε περίπτωση προσβολής δικαιωμάτων, έτσι και σε αυτή την περίπτωση, ο δικαιούχος πνευματικών δικαιωμάτων που θέλει να προστατεύσει τα συμφέροντά του, αναμένεται να κινήσει νομικές διαδικασίες εναντίον των προσώπων που βρίσκονται στην αρχή της αλυσίδας παράνομης κυκλοφορίας των πειρατικών αντικειμένων μόδας, ήτοι εναντίων του σχεδιαστή/παραγωγού του επίμαχου προϊόντος και ενδεχομένως εναντίον των διανομέων και πωλητών των εν λόγω προϊόντων.
Θα μπορούσε άραγε, να στραφεί και κατά του τελικού αποδέκτη της αλυσίδας, δηλαδή κατά του καταναλωτή-τελικού χρήστη των εν λόγω προϊόντων;
Casestudy
Για να απαντήσω στο εν λόγω ερώτημα, θα εξετάσω το ζήτημα στο πλαίσιο της ακόλουθης περίπτωσης μελέτης, η οποία προήλθε από μία πρόσφατη πραγματική υπόθεση (Michael Miller v. Kendall Jenner, Inc., et. al., 2:17-cv-04992 (C.D.Cal))[1],η οποία συνδυάζει με εξαιρετικό τρόπο την προστασία φωτογραφικών έργων στο χώρο της μόδας:
Παραγωγός εμπορευμάτων μόδας [KendallandKylieJenner] κατασκευάζει μπλούζα με φωτογραφία που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα. Δεν αναζητά το δικαιούχο και δεν λαμβάνει σχετική άδεια χρήσης/εκμετάλλευσης της φωτογραφίας για την τύπωσή της στη μπλούζα. Η μπλούζα κυκλοφορεί συνεπώς πειρατικά στην αγορά και οι καταναλωτές την αγοράζουν.
Στην πραγματική υπόθεση, ο φωτογράφος, όταν αντελήφθη την προσβολή, έκανε χρήση των νομικών εργαλείων που του παρέχει το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας και στράφηκε κατά του παραγωγού-εμπόρου των επίμαχων ενδυμάτων ζητώντας την απόσυρση τους από την αγορά.
Στην περίπτωση μελέτης που θα εξετάσω, θα ήθελα να προχωρήσω ένα βήμα πιο πέρα και να εξετάσω κατά πόσο ο φωτογράφος θα μπορούσε να στραφεί -σωρευτικά ή εναλλακτικά- εναντίον των καταναλωτών / τελικών χρηστών που αγόρασαν και φορούν την μπλούζα.
Οι χρήστες της πειρατικής μπλούζας προσβάλλουν άραγε αυτοτελώς τα πνευματικά δικαιώματα του φωτογράφου με το να φορούν απλώς την μπλούζα που αγόρασαν;
Για να απαντήσω στο ερώτημα αυτό, θα προσπαθήσω να προβώ στο νομικό χαρακτηρισμό της επίμαχης χρήσης του προστατευόμενου έργου, της πράξης δηλαδή του χρήστη να φορέσει την μπλούζα που απεικονίζει παρανόμως την προστατευόμενη φωτογραφία και, ειδικότερα, να εξετάσω κατά πόσον η εν λόγω χρήση δύναται να ελεγχθεί από το δικαιούχο των πνευματικών δικαιωμάτων, χρησιμοποιώντας ως benchmark το ελληνικό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας.
Ι. Δημόσια έκθεση φωτογραφίας διά της αμφίεσης: Νομικός χαρακτηρισμός
Εξουσία δημόσιας έκθεσης. Σύμφωνα με το ισχύον δίκαιο, ο φωτογράφος έχει το δικαίωμα να επιτρέπει και να απαγορεύει την έκθεση της προστατευόμενης δημιουργίας του. Πρόκειται για την αυτοτελή εξουσία δημόσιας έκθεσης, η οποία εντάσσεται στο περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού (άρθρο 3 Ν 2121/1993) και ενεργοποιείται εφόσον πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις:
Απαιτείται η άμεση έκθεση του φωτογραφικού έργου στο κοινό (διά υλικού φορέα), έστω και διά αντιτύπου.
Απαιτείται η έκθεση να είναι δημόσια. Αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη ενός κοινού που έχει πρόσβαση στο έργο. Υπό νομικούς όρους, ως κοινό νοείται ένας κύκλος προσώπων που είναι ευρύτερος από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον (άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 2121/1993) [2]. Περαιτέρω, για την κατάφαση ύπαρξης κοινού αρκεί να παρέχεται δυνατότητα πρόσβασης του κοινού στο έργο, χωρίς να απαιτείται τα πρόσωπα να προσλαμβάνουν εν τοις πράγμασι με τις αισθήσεις τους το έργο.
Εξάλλου, είναι αδιάφορο αν το κοινό βρίσκεται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους και αν ο χώρος στον οποίο πραγματοποιείται η δημόσια έκθεση του έργου είναι δημόσιος ή ιδιωτικός.
Επίσης, τόσο ο κερδοσκοπικός χαρακτήρας της δημόσιας έκθεσης, δηλαδή, το αν η έκθεση συνδέεται με άμεσο ή έμμεσο κέρδος, όσο και ο τρόπος ή οι συνθήκες της έκθεσης, είναι κατ’ αρχήν αδιάφοροι.
B. Υπαγωγή.
Με βάση τα ανωτέρω, προκύπτει ότι η αμφίεση της επίμαχης μπλούζας από το χρήστη οδηγεί κατά κανόνα σε δημόσια έκθεση της απεικονιζόμενης φωτογραφίας, η οποία καλύπτεται κατ’ αρχήν από την αντίστοιχη περιουσιακή εξουσία που διαθέτει ο φωτογράφος.
Διότι, κατ’ αρχάς, η αμφίεση συνιστά μία πράξη με δημόσιο χαρακτήρα που συνήθως ξεφεύγει από την ιδιωτική σφαίρα του ατόμου. Τα ενδύματα που συνιστούν την αμφίεση εκτίθενται συνήθως σε δημόσια θέα.
Ακολούθως, με το να φοράει κανείς την επίμαχη μπλούζα εκτός του άμεσου κοινωνικού περιβάλλοντος, παρέχει τη δυνατότητα στο κοινό να αποκτήσει άμεση πρόσβαση στην εκεί απεικονιζόμενη φωτογραφία, η οποία πραγματοποιείται με την άμεση οπτική επαφή (χωρίς την παρεμβολή κάποιου τεχνικού μέσου μετάδοσης) με τον υλικό φορέα της, δηλαδή την ίδια την μπλούζα.
Το δυνητικό κοινό που αποκτά πρόσβαση στο έργο προσδιορίζεται με βάση τις περιστάσεις της δημόσιας έκθεσης. Έτσι, για παράδειγμα, ως κοινό νοούνται, κατά περίπτωση, οι περαστικοί, οι επιβάτες του μετρό κ.ο.κ., οι οποίοι δύνανται να αποκτήσουν πρόσβαση στο έργο.
Αν και δεν πρόκειται για τον κλασσικό τρόπο δημόσιας έκθεσης ενός φωτογραφικού έργου, όπως είναι για παράδειγμα μία φωτογραφική έκθεση, η ανάρτηση στο διαδίκτυο κλπ., η δημόσια αμφίεση της επίμαχης μπλούζας εντάσσεται στη σφαίρα του μονοπωλίου πνευματικής ιδιοκτησίας του φωτογράφου, κάτι που ενδιαφέρει το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας.
Τι σημαίνει αυτό για τον καταναλωτή που αγοράζει και φοράει δημοσίως την επίμαχη πειρατική μπλούζα; Με άλλα λόγια τι μπελάδες (troubles) φοράει ο καταναλωτής;
ΙΙ. Προσβολή πνευματικών δικαιωμάτων διά της αμφίεσης
Το κρίσιμο στοιχείο το οποίο πρέπει να αποσαφηνιστεί είναι η νομιμότητα της δημόσιας έκθεσης της φωτογραφίας που λαμβάνει χώρα διά της αμφίεσης.
Μία πράξη η οποία καλύπτεται από το μονοπώλιο του δημιουργού, όπως η δημόσια έκθεση μιας φωτογραφίας, είναι νόμιμη εφόσον συντρέχουν λόγοι που αίρουν τον παράνομο χαρακτήρα της. Αυτό συμβαίνει σε δύο περιπτώσεις:
α) στην περίπτωση που η εν λόγω έκθεση καλύπτεται από κάποια εξαίρεση/περιορισμό που προβλέπεται ρητά στο νόμο.
β) στην περίπτωση που ο δικαιούχος συναινεί για τη διενέργεια της δημόσιας έκθεσης.
Α. Εφαρμοστέες εξαιρέσεις και περιορισμοί.
Το σύστημα εξαιρέσεων/περιορισμών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες του ηπειρωτικού δικαίου βασίζεται σε εξαντλητική απαρίθμηση περιπτώσεων στις οποίες η χρήση έργων είναι νόμιμη χωρίς την άδεια του δικαιούχου.
Η δημόσια έκθεση της περίπτωσης που εξετάζουμε δεν καλύπτεται από κάποια εξαίρεση [3]. Δύναται μόνο να υπαχθεί στον εγγενή περιορισμό του περιουσιακού δικαιώματος του φωτογράφου, που σχετίζεται με την απουσία του δημόσιου χαρακτήρα της έκθεσης.
Έτσι, η έκθεση της απεικονιζόμενης φωτογραφίας διά της αμφίεσης είναι νόμιμη και χωρίς την άδεια του δικαιούχου, όταν δεν είναι δημόσια, όταν δηλαδή ο χρήστης φοράει την μπλούζα ενώπιον του στενού κύκλου της οικογένειας και του άμεσου κοινωνικού περιβάλλοντος του χρήστη (δηλαδή εντός της οικίας, στο πλαίσιο φιλικών εκδηλώσεων κλπ.) ή όταν δεν υπάρχει κανενός είδους κοινό.
Β.Ο χρήστης ως φορέας του δικαιώματος έκθεσης της φωτογραφίας.
Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, η δημόσια έκθεση της φωτογραφίας διά της αμφίεσης της μπλούζας θα είναι νόμιμη μόνον εφόσον ο δικαιούχος πνευματικών δικαιωμάτων επί της φωτογραφίας συναινεί σε αυτήν, με άλλα λόγια, όταν ο καταναλωτής/ τελικός χρήστης είναι φορέας (αδειούχος) της εξουσίας δημόσιας έκθεσης της φωτογραφίας.
Μπορεί όμως να γίνει αυτό στην πράξη;
Ο χρήστης ως φορέας του δικαιώματος διά της (νόμιμης) αγοράς. Κατ’ αρχάς θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι μόνη η αγορά του υλικού φορέα δηλαδή της μπλούζας από τον καταναλωτή/τελικό χρήστη, δε συνεπάγεται αυτομάτως και απόκτηση από αυτόν δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που αφορούν το ενσωματωμένο έργο (φωτογραφία), εκτός αν εγγράφως έχει συμφωνηθεί το αντίθετο, όπως προβλέπει ρητά ο νόμος (άρθρο 17 Ν 2121/1993).
Όμως, αυτό είναι μάλλον αδύνατον να συμβεί δεδομένου ότι ο καταναλωτής δεν συνάπτει άδειες εκμετάλλευσης με τους εμπόρους ενδυμάτων (ακόμα και σε περιπτώσεις πώλησης μη πειρατικών ενδυμάτων), αλλά απλώς προφορικές συμβάσεις πώλησης, στις οποίες δεν υπάρχει πρόθεση συναλλαγής που να αφορά πνευματικά δικαιώματα.
Εξάλλου, ακόμα πιο απίθανο είναι να συμβληθεί ο χρήστης/καταναλωτής απευθείας με το φωτογράφο και να λάβει τα σχετικά δικαιώματα δημόσιας έκθεσης της φωτογραφίας κατ’ ευθείαν από αυτόν.
Απουσία άδειας // Κατ’ αρχήν προσβολή. Συνεπώς, στην πράξη, ο χρήστης δεν θα μπορέσει να καταστεί σχεδόν ποτέ φορέας του δικαιώματος έκθεσης της φωτογραφίας. Κατά συνέπεια, ο φωτογράφος του παραδείγματός μας, θα μπορούσε κατ’ αρχήν να αξιώσει από τον χρήστη/καταναλωτή που φοράει δημόσια την επίμαχη μπλούζα την αναγνώριση του δικαιώματός του, την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον, ανεξάρτητα από το αν χρήστης διαπράττει την προσβολή υπαίτια ή όχι (υποκειμενικός σκοπός του χρήστη), δεδομένου ότι, σύμφωνα με την παραδοσιακή προσέγγιση του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας, η προσβολή αξιολογείται αντικειμενικά.
Εν προκειμένω, η αξίωση για άρση προσβολής θα αντιστοιχούσε ουσιαστικά στην διακοπή της δημόσιας έκθεσης του έργου διά της αμφίεσης, και θα μπορούσε να περιλαμβάνει ως μέτρο, θεωρητικά, έως και την καταστροφή του επίμαχου ενδύματος (άρθρο 65 παρ. 1 Ν. 2121/1993).
Γ. Επιβολή δικαιωμάτων.
Βεβαίως, διαφορετικό είναι το ζήτημα της πρακτικής επιβολής των ως άνω δικαιωμάτων του φωτογράφου κατά του χρήστη. Πέραν των αυτονόητων δυσκολιών, που σχετίζονται ιδίως με τον εντοπισμό του χρήστη και τα ισχνά προσδοκώμενα οφέλη από μία τέτοια κίνηση, η δικαστική επιτυχία της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων ενδέχεται να δυσχεραίνεται και για νομικούς λόγους.
Συγκρουόμενα συμφέροντα. Διότι, η επιβολή των δικαιωμάτων εκ μέρους του φωτογράφου απηχεί μία σύγκρουση συμφερόντων. Ειδικότερα, ο χρήστης/καταναλωτής θα μπορούσε να αντικρούσει τις αξιώσεις του φωτογράφου επικαλούμενος το απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα κυριότητας επί του υλικού φορέα, δηλαδή της μπλούζας, η οποία μάλιστα είναι κατά βάση προορισμένη για δημόσια έκθεση και για εξυπηρέτηση πρακτικών αναγκών οι οποίες παραπλεύρως συνεπάγονται χρήση του έργου.
Αντίστοιχα, ο χρήστης θα μπορούσε να επικαλεστεί και το συνταγματικώς κατοχυρωμένο δικαίωμα έκφρασης, δεδομένου ότι η επιβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας θα συνιστούσε ενδεχομένως επέμβαση στις ενδυματολογικές επιλογές του υποκειμένου.
Έτσι, σε περίπτωση που μία τέτοια υπόθεση έφτανε στο δικαστήριο, ο εφαρμοστής του δικαίου θα καλείτο να επιλύσει το ζήτημα, σταθμίζοντας τα συγκρουόμενασυμφέροντα inconcreto, με γνώμονα την αρχή της καλής πίστης, και, ειδικότερα, τον έλεγχο καταχρηστικής άσκησης των εκατέρωθεν δικαιωμάτων, ή την αρχή της αναλογικότητας, μεταξύ άλλων [5].
Δίκαιο καταναλωτή/πώλησης. Αν παρόλα αυτά, ο φωτογράφος κινηθεί νομικά επιτυχώς κατά του χρήστη, τότε ο τελευταίος θα μπορούσε να στραφεί αναγωγικά κατά του πωλητή αναζητώντας την ευθύνη για τα νομικά ελαττώματα, ήτοι τα ανεκκαθάριστα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, που αφορούν τη φωτογραφία που απεικονίζεται στην μπλούζα που αγόρασε.
ΙΙΙ. Επίλογος.
Στην πράξη, για λόγους πρακτικούς αλλά και για λόγους στρατηγικής, ο δικαιούχος των δικαιωμάτων επί της επίμαχης φωτογραφίας δεν θα στρεφόταν μάλλον εναντίον μεμονωμένων καταναλωτών, αλλά εναντίον των παραγωγών και διανομέων που έθεσαν τα επίμαχα παράνομα ενδύματα στην αγορά, ώστε να αναζητήσει βάσιμα και αποζημίωση.
Πάντως, η απάντηση μπορεί να ήταν διαφορετική στην περίπτωση που η φωτογραφία δεν εκτίθεται απλώς διά της αμφίεσης αλλά μεταδίδεται στο κοινό, για παράδειγμα στην περίπτωση που ένας διάσημος χρήστης φοράει την επίμαχη μπλούζα σε μία τηλεοπτική εκπομπή ή αναρτά φωτογραφία φορώντα την επίμαχη μπλούζα στην προσωπική του ιστοσελίδα ή στον υπερδημοφιλή λογαριασμό του στο Instagram.
Wearable technology // wearables in fashion.Αναμφίβολα το ερώτημα που εξετάστηκε είναι, κατά τη γνώμη μου, μία οριακή υπόθεση πνευματικής ιδιοκτησίας. Εντούτοις, λιγότερο οριακά ζητήματα αναμένεται να ανακύψουν στο μέλλον και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση, στο πλαίσιο ανάπτυξης των «έξυπνων» (smart) ενδυμάτων και της «φορετής τεχνολογίας» (wearabletechnology). Εδώ θα ανακύπτουν όχι μόνο ζητήματα δημόσιας έκθεσης αλλά και δημόσιας μετάδοσης και παρουσίασης έργων στο κοινό αν σκεφτεί κανείς ότι πλέον πωλούνται ρούχα με ενσωματωμένη LCD οθόνη, μέσω της οποίας δύνανται να μεταδίδονται δυνητικά δημοσίως προστατευόμενα έργα όπως οπτικοακουστικά, μουσικά και εικαστικά έργα [6].
Για την ώρα, ίσως θυμηθείτε την παρουσίαση που μόλις έκανα στην επόμενη επίσκεψή σας σε κατάστημα ρούχων ή την επόμενη φορά που θελήσετε να τυπώσετε μία φωτογραφία σε ένα T-Shirt.
[2] Άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 2121/1993: «Δημόσια θεωρείται κάθε χρήση ή εκτέλεση ή παρουσίαση του έργου, που κάνει το έργο προσιτό σε κύκλο προσώπων ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον, ανεξαρτήτως από το αν τα πρόσωπα αυτού του ευρύτερου κύκλου βρίσκονται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους.»
[3] Η εξαίρεση για τη δημόσια έκθεση εικαστικών έργων που προβλέπει το άρθρο 28 παρ. 1 Ν. 2121/1993 δεν δύναται να εφαρμοστεί στην προκείμενη περίπτωση, διότι αφορά αποκλειστικά έκθεση έργων των εικαστικών τεχνών μέσα σε μουσεία, που έχουν την κυριότητα του υλικού φορέα όπου έχει ενσωματωθεί το έργο ή στο πλαίσιο εκθέσεων που οργανώνονται σε μουσεία.
[5]Aντίστοιχος προβληματισμός ανακύπτει ιδίως στην περίπτωση έργων μοναδικής ενσωμάτωσης, όπου και σχετική νομολογία, βλ. για παράδειγμα ΜονΠρΑθ, 276/2001, ΔΕΕ, 2001, σελ. 599.
* Ο Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής Παν/μίου Στρασβούργου και ειδικός σύμβουλος σε θέματα δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας (theodoros.chiou@iprights.gr).
Σημείωση: Το παρόν άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή για τα πνευματικά δικαιώματα των φωτογράφων στο χώρο της μόδας, αλλά παραλείπει τις λεπτομέρειες. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να λάβετε εξειδικευμένες συμβουλές.
Δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στην ιστοσελίδα του ΟΠΙ οι τρεις πρώτες αποφάσεις της ΕΔΠΠΙ (Επιτροπή για τη Διαδικτυακή Προσβολή Πνευματικής Ιδιοκτησίας) που εκδόθηκαν κατά την από 24/10/2018 μυστική συνεδρίαση της Επιτροπής (αποφάσεις 1/2018, 2/2018 και 3/2018).
Με τις υπ’ αριθμ. 1 και 2 αποφάσεις διαπιστώνεται απλώς οικειοθελής συμμόρφωση των καθ’ων παρόχων πρόσβασης και παύει η ενώπιον της Επιτροπής διαδικασία. Αντίθετα, η υπ’ αριθμ. 3 απόφαση παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, καθότι πρόκειται για την πρώτη απόφαση της Επιτροπήςμε την οποία διατάσσεται η διακοπή πρόσβασης από τους ελληνικούς παρόχους πρόσβασης διαδικτύου (σε σημαντικό αριθμό ιστοτόπων για διάρκεια τριών ετών.
Πρόκειται για τους παρακάτω 38 ιστοτόπους (ονόματα χώρου - domain names) οι οποίοι φέρονται να συνδέονται με παράνομη διακίνηση οπτικοακουστικών κυρίως έργων και συναφών υποτίτλων σε μεγάλη κλίμακα και οι οποίοι υπεδείχθησαν με την από 5/9/2018 αίτηση του οργανισμού συλλογικής προστασίας οπτικοακουστικών έργων (ΕΠΟΕ):
Δυνάμει της υπ’ αρ. 3/2018 απόφασης της ΕΔΠΠΙ, η πρόσβαση στους ανωτέρω ιστότοπους κατέστη αδύνατη μέσω των ελληνικών παρόχων πρόσβασης στο διαδίκτυο και μάλιστα σε σύντομο διάστημα από την ημερομηνία της άσκησης προσφυγής. Το πρώτο δείγμα γραφής της ΕΔΠΠΙ είναι μάλλον ενθαρρυντικό για τους δικαιούχους.
Υπό μία ευρύτερη θεώρηση των διαθέσιμων μέσων προστασίας δικαιούχων κατά διαδικτυακών προσβολών, αξίζει να σημειωθεί ότι εναντίον των (ίδιων) παρόχων πρόσβασης στο διαδίκτυο είχαν ασκηθεί τα ασφαλιστικά μέτρα της διάταξης 64 Α Ν. 2121/1993 και μάλιστα αναφορικά με ορισμένους εκ των ανωτέρω ιστοτόπων (επισημαίνονται), με αιτούσες την AEΠΙ και την GRAMMO και προσθέτως παρεμβαίνουσα υπέρ των αιτουσών και την προσφέυγουσα στην παρούσα απόφαση ΕΠΟΕ [βλ. ιδίως ΜονΠρΑθ 10452/2015 η οποία (αίτηση) απερρίφθη ως απαράδεκτη λόγω προσωρινού δεδικασμένου από προγενέστερη απόφαση μεταξύ των ίδιων διαδίκων, με την ίδια ιδιότητα, με το ίδιο αντικείμενο και την ίδια ιστορική και νομική αιτία, που εκδόθηκε επί τη βάσει της ίδιας διάταξης (βλ. σχετικώς Θ. Χίου, Πνευματική ιδιοκτησία και αποκλεισμός πρόσβασης σε ιστοτόπους: Η αναλογικότητα σε ένα ψηφιακό κόσμο, ΧρΙΔ, 2015)]. H εξ αυτής απορρέουσα κύρια αγωγή (χωρίς πρόσθετη παρέμβαση από την ΕΠΟΕ) έγινε πρόσφατα δεκτή με την ΠΠρΑθ 3530/2017 (ΔiΜΕΕ, 2/2018, σ.230) και με βάση το διατακτικό της οι (ίδιοι) καθ’ ων πάροχοι διατάχθηκαν να διακόψουν την πρόσβαση σε ορισμένους από τους επίδικους ιστοτόπους της απόφασης της ΕΔΠΠΙ. Η συνύπαρξη της διαδικασίας ενώπιον της ΕΔΠΠΙ και του άρθρου 64Α Ν. 2121/1993 αξίζει να μελετηθεί βαθύτερα.
Τέλος, υπό μία πραγματιστική θεώρηση, άξιο μνείας είναι το γεγονός ότι η ΕΔΠΠΙ απέρριψε το αίτημα της προσφεύγουσας για διακοπή από τους αρμόδιους παρόχους όσων ονομάτων χρησιμοποιηθούν μελλοντικά, λόγω αοριστίας, υποδηλώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα όρια της νέας διαδικασίας. Παράλληλα, λίγες ημέρες μετά τη δημοσίευση των αποφάσεων, στο διαδίκτυο δημοσιεύτηκαν αναλυτικές τεχνικές μέθοδοι και δυνατότητες παράκαμψής της διαταχθείσας διακοπής πρόσβασης. Οld Game, New Rules...
Το πλήρες κείμενο της υπ' αρ. 3/2018 απόφασης της ΕΔΠΠΙ είναι διαθέσιμο εδώ.
* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.). Eίναι εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Πρόσφατα έληξε με εξωδικαστικό συμβιβασμό η περιβόητη δικαστική διαμάχη για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των πνευματικών δικαιωμάτων επί αυτοφωτογραφιών (selfies) που τράβηξε μία μαϊμού σε ένα δάσος της Ινδονησίας (υπόθεση «MonkeySelfie»).
Το ιστορικό της υπόθεσης, το οποίο είναι αναμφίβολα πλέον σχεδόν ανεκδοτολογικό, ξεκινά το έτος 2011. Ο Βρετανός φωτογράφος άγριας ζωής DavidSlater [http://www.djsphotography.co.uk/] ταξίδεψε στο νησί Σουλαουέζι της Ινδονησίας, με σκοπό να φωτογραφήσει μία αποικία μαϊμούδων του είδους Macaca nigra [https://en.wikipedia.org/wiki/Celebes_crested_macaque]και να αναδείξει, με τον τρόπο αυτό, το ζήτημα εξαφάνισης αυτού του απειλούμενου είδους.
(c) Google Maps
Ο Slater ακολούθησε μία αγέλη μαϊμούδων για κάποιες μέρες και κέρδισε την εμπιστοσύνη τους. Μολαταύτα, οι μαϊμούδες δεν συνεργάζονταν στη λήψη φωτογραφιών και αντιδρούσαν νευρικά στη θέα της φωτογραφικής μηχανής. Επιθυμώντας να τραβήξει κοντινές φωτογραφίες, ο φωτογράφος αποφάσισε να τους δώσει την ευκαιρία να πειραματιστούν με τη φωτογραφική μηχανή: τοποθέτησε μία φωτογραφική μηχανή Canon EOS 5D DSLR σε ένα τρίποδο και, αφού επέλεξε τις κατάλληλες ρυθμίσεις και εξαρτήματα (ευρυγώνιο φακό, αυτόματες ρυθμίσεις στο ζουμ κλπ), άφησε εκτεθειμένο το απομακρυσμένο κουμπί λήψης και απομακρύνθηκε από τον εξοπλισμό του.
Οι μαϊμούδες, όπως ανέμενε ο Slater, πλησίασαν και περιεργάστηκαν τον εξοπλισμό και τη φωτογραφική μηχανή. Mεταξύ αυτών, μία εξάχρονη θηλυκή μαϊμού (η οποία θα γίνει βαπτιστεί αργότερα «Naruto» κατά την PETAή «Ella» κατά τον Slater), έκανε χρήση του απομακρυσμένου κουμπιού λήψης και τράβηξε ακούσια μία σειρά αυτοφωτογραφιών, πολλές εκ των οποίων ήταν απολύτως ευκρινείς.
(c) D. Slater (?)
Ο Slater, θεωρώντας τον εαυτό του δικαιούχο των πνευματικών δικαιωμάτων επί των φωτογραφιών που τράβηξε η μαϊμού χρησιμοποιώντας τον εξοπλισμό του, παραχώρησε άδεια χρήσης αυτών στο βρετανικό ειδησεογραφικό πρακτορείο CatersNewsAgency (https://www.catersnews.com/about-us/). Με τη δημοσιοποίησή τους, οι φωτογραφίες συγκέντρωσαν υψηλή δημοσιότητα η οποία όμως συνοδεύτηκε και από την αμφισβήτηση περί του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των φωτογραφιών. Πολλοί υποστήριξαν ότι δημιουργός και, συνακόλουθα, δικαιούχος πνευματικών δικαιωμάτων επί της φωτογραφίας δεν ήταν ο Slaterαλλά η θηλυκή μαϊμού. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι εν λόγω φωτογραφίες καταχωρήθηκαν στο αποθετήριο ελεύθερης πρόσβασης WikimediaCommons, ως ανήκουσες στο δημόσιο τομέα.
ToΔεκέμβριο του 2014, ο Slater εξέδωσε τις φωτογραφίες αυτές σε λεύκωμα με τον τίτλο «Wildlife Personalities» το οποίο κυκλοφόρησε στην αγορά μέσω του εκδοτικού οίκου αυτοεκδόσεωνBlurb [http://www.blurb.com/b/5809745-wildlife-personalities].
Στις 22 Σεπτεμβρίου 2015, η φιλοζωική οργάνωση PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) κατέθεσε αγωγή σε δικαστήριο της Καλιφόρνια εναντίον του Slaterκαι του οίκου Blurb, εν ονόματι της θηλυκής μαϊμούς που τράβηξε τις αυτοφωτογραφίες, ζητώντας την αναγνώριση των πνευματικών δικαιωμάτων της Naruto επί των φωτογραφιών και την ανάληψη της διαχείρισης των εσόδων από την εκμετάλλευση των φωτογραφιών, προς όφελος της αποικίας μαϊμούδων στο νησί Σουλαουέζι (υπόθεση Narutoet al. Vs. Slateretal., Case No. 15-cv-04324-WHO).
Ο αρμόδιος Αμερικανός δικαστής απέρριψε την αίτηση στις 28 Ιανουαρίου 2016, κρίνοντας ότι ο Αμερικανικός Νόμος Πνευματικών Δικαιωμάτων (USCopyrightAct) δεν αναγνωρίζει δικαίωμα απόκτησης πνευματικής ιδιοκτησίας προς όφελος ζώων, παρά μόνον προς όφελος φυσικών και νομικών προσώπων και ως εκ τούτου η Naruto δεν διαθέτει δικαίωμα δικαστικής επιδίωξης και επιβολής πνευματικών δικαιωμάτων (βλ. και σχετικό λήμμα επικαιρότητας που έγραψα για το ΔiMEE).
Ανέφερεμάλισταχαρακτηριστικάότι «if Congress and the president intended to take the extraordinary step of authorizing animals as well as people and legal entities to sue, they could, and should, have said so plainly».
Η PETA άσκησε έφεση κατά της απορριπτικής απόφασης το Μάρτιο του 2016 η οποία όμως τελικώς δεν εκδικάστηκε διότι (όπως μάθαμε και από το ΔiΜΕΕ) στις 11 Σεπτεμβρίου 2017 ο Slater, ο oίκος Blurbκαι η PETAσυμβιβάστηκαν εξωδικαστικά διακόπτοντας με αυτό τον τρόπο, τη δευτεροβάθμια κρίση της υπόθεσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας εκ των όρων του συμβιβασμού προβλέπει την υποχρέωση του Slaterνα δωρίζει το 25% των μελλοντικών ακαθάριστων εσόδων από την εκμετάλλευση των επίμαχων φωτογραφιών σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις προστασίας του βιότοπου που ζει η Narutoκαι τα ζώα του είδους αυτού στην Ινδονησία.
Hυπόθεση της Narutoμας καλεί να αναρωτηθούμε γύρω από τα παραδοσιακά ανθρωποκεντρικά θεμέλια του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ηπειρωτική προσέγγιση, την οποία ακολουθεί και το ελληνικό δίκαιο, θέτει τον άνθρωπο στο επίκεντρο του συστήματος προστασίας. Υπό το πρίσμα του ελληνικού δικαίου, πρωτογενής δικαιούχος πνευματικών δικαιωμάτων θεωρείται πάντοτε ο πνευματικός δημιουργός, ο οποίος, διά των ελεύθερων δημιουργικών επιλογών του, αντανακλά την προσωπικότητά του στο δημιούργημά του, καθιστώντας το πρωτότυπο, δηλαδή στατιστικά μοναδικό.
Σύμφωνα με την παραδοσιακή γραμματική και τελολογική ερμηνεία του νόμου, ο πνευματικός δημιουργός και αρχικός δικαιούχος του άρθρου 1 Ν. 2121/1993 είναι πάντοτε άνθρωπος. Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση της πνευματικής ιδιοκτησίας έχει ως κύριο μέλημά της την προστασία του δημιουργού από τους δευτερογενείς δικαιούχους-αντισυμβαλλόμενους του δημιουργού, δηλαδή τους εργοδότες, εκδότες και λοιπούς εκμεταλλευόμενους, οι οποίοι πολύ συχνά αντιστοιχούν σε νομικά πρόσωπα.
Ακολουθώντας τη λογική αυτή, οι μη-άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων και των νομικών προσώπων, βρίσκονται καταρχήν εκτός σύστηματος προστασίας. Πράγματι, τα νομικά πρόσωπα, ελλείψει δυνατότητας δημιουργικής δραστηριότητας αλλά και ανθρώπινης υπόστασης, δεν δύνανται να καταστούν πρωτογενείς δικαιούχοι πνευματικών δικαιωμάτων ούτε δικαιούχοι ηθικών εξουσιών. Βεβαίως, προϊόντος του χρόνου, τα νομικά πρόσωπα απέκτησαν ολοένα και περισσότερα νομοθετικά θεμέλια προστασίας ως υποκείμενα των δικαιωμάτων, ιδίως στις νέες μορφές τεχνολογικών έργων, όπως το λογισμικό και οι βάσεις δεδομένων (πρβλ. άρθρο 10 παρ. 2, 40 και ιδίως το suigenerisδικαίωμα του κατασκευαστή (και όχι δημιουργού) βάσεων δεδομένων του άρθρου 45Α Ν. 2121/1993), και δύνανται να χαρακτηριστούν πρωτογενείς ή οιονεί-πρωτογενείς δικαιούχοι πνευματικής ιδιοκτησίας.
Το ερώτημα που τίθεται στην εποχή μας είναι κατά πόσο το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι έτοιμο να αναθεωρήσει τον αποκλεισμό έτερων κατηγοριών μη-ανθρώπων (πέραν των νομικών προσώπων) από το σύστημα προστασίας και να δεχθεί νέες κατηγορίες «προσώπων» ως (πρωτογενείς) δικαιούχους.
Το ερώτημα μοιάζει ακαδημαϊκό, ιδίως αναφορικά με την αναγνώριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και, ευρύτερα, συνταγματικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, υπέρ των ζώων, όπως η Naruto. Εντούτοις, είναι απολύτως πρακτικό και αναμένεται να τεθεί με αξιώσεις στο προηγμένο ψηφιακό παρόν και άμεσο μέλλον, όπου τα ρομπότ, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (AIS) και άλλοι ρομποτικοί καλλιτέχνες (θα) είναι σε θέση να δημιουργούν έργα όπως τραγούδια και εικαστικές δημιουργίες.
Συνεπώς, το επόμενο σημαντικό διακύβευμα που θέτει ο σύγχρονος ψηφιακός κόσμος σχετίζεται, αφενός με το πώς η πνευματική ιδιοκτησία θα υποδεχτεί στους κόλπους της τα έργα που προέρχονται από μη ανθρώπους και αφετέρου, με το εαν η μη ανθρώπινη και κατ’ αρχήν απροστάτευτη, ήτοι ανοιχτή, δημιουργία θα αφεθεί να ανταγωνίζεται την παραδοσιακή προστατευόμενη ανθρώπινη δημιουργία.
H αφίσα του WIPO για την Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας 2018
Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*
Η 26η Απριλίου κάθε έτους έχει καθιερωθεί διεθνώς ως η Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας. Η ημέρα αυτή αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση του κοινού για τη χρησιμότητα και τη συμβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας, των ευρεσιτεχνιών, των σημάτων και των σχεδίων στην καθημερινή ζωή. Παράλληλα υπενθυμίζει τη σημασία προστασίας της δημιουργικότητας και της καινοτομίας αλλά και την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται από το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας στους δημιουργούς, εφευρέτες, ερευνητές και λοιπούς καινοτόμους φορείς ως αντάλλαγμα για την προσφορά τους στην ολότητα.
Για το 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας επέλεξε να αφιερώσει την ημέρα στη δημιουργικότητα και την καινοτομία των γυναικών, με θέμα:«Powering change: Women in innovation and creativity».
Στην Ελλάδα, o OΠΙσυμμετείχε στον εορτασμό με θέμα το βιβλίο και τη φιλαναγνωσία και μότο «Το βιβλίο γιορτάζει», παίρνοτας μέρος στις δράσεις του «Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018». Αντίστοιχα, στο πλαίσιο της Ημέρας Διανοητικής Ιδιοκτησίας ο ΟΒΙ προέβαλε τη "δύναμη των ιδεών" και από κοινού με το Γραφείο Σημάτων (ΓΓΕ) προώθησαν το video με τίτλο "Προστάτευσε καλά τη Διανοητική Ιδιοκτησία σου, για να τη μοιραστείς με άλλους!" για τη δημιουργία του οποίου συνεργάστηκαν Εθνικά Γραφεία ΔΙ υπό την αιγίδα του EUIPO.
Η αφίσσα του ΟΠΙ για την Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας 2018
Ο εορτασμός της σημερινής ημέρας υπενθυμίζει την ανάγκη συστηματικής ενοποίησης του κλάδου στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο νομοθετικής κωδικοποίησης, όσο, κυρίως, σε επίπεδο φορέων και πολιτικών. Πράγματι, ο όρος «Διανοητική Ιδιοκτησία», ο οποίος υπενθυμίζουμε έχει καθιερωθεί νομοθετικά στη χώρα μας με τη διάταξη του άρθρου 8 παρ. 18 του Ν. 2557/1997, προτάσσει την οριζόντια -αλλά όχι ισοπεδωτική- προσέγγιση της πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Εντούτοις, σε αντίθεση με τους ευρύτατα αναγνωρίσιμους όρους της πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, η εμπαίδωση του όρου «διανοητική ιδιοκτησία» στην ελληνική έννομη τάξη είναι ακόμα και σήμερα αρκετά περιορισμένη. Επίσης, η ως επί το πλείστον διακριτή προσέγγιση των επιμέρους άυλων αγαθών στη θεωρία, η απουσία ενιαίας προσέγγισης του κλάδου στη νομική εκπαίδευση (με εξαίρεση ίσως το μάθημα «Εμπορικό Δίκαιο – Δίκαιο Διανοητικής Ιδιοκτησίας» της νομικής σχολής του ΑΠΘ) και η τριχοτόμηση των αρμόδιων φορέων σε διοικητικό επίπεδο, μεταξύ άλλων, μαρτυρούν ένα μάλλον κατακερματισμένο κλάδο.
Βεβαίως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι το τελευταίο χρονικό διάστημα παρατηρείται μία σταθερά διευρυνούμενη αναβάθμιση της οριζόντιας προσέγγισης του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας, ιδίως σε επίπεδο πολιτικών και φορέων. Αξίζει να αναφερθεί η πρωτοβουλία εκ μέρους του ΟΒΙ για την θέση σε εφαρμογή μίας ενιαίας πολιτικής για τη Διανοητική Ιδιοκτησία, στην οποία περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων η θεσμοθέτηση Εθνικού Συμβουλίου για τη ΔΙ (ΟΒΙ, εμπορικά σήματα, ΟΠΙ, ΓΕ, φυτικές ποικιλίες), η δημιουργία ΚΕΠ ΔΙ, η εδραίωση μίας Ακαδημίας Διανοητικής Ιδιοκτησίας, σε συνεργασία με Ερευνητικούς και Ακαδημαϊκούς φορείς αλλά και η υιοθέτηση μιας στρατηγικής "έξυπνης ΔΙ" η οποία προσανατολίζεται στη διασύνδεση της παραγόμενης έρευνας με την παραγωγή.
Ας εκλάβουμε την Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας ως υπενθύμιση σκέψης και δράσης, προς την εκπλήρωση του οράματος που ο Καθηγητής Γ. Κουμάντος εξέφραζε ήδη πριν είκοσι και πλέον χρόνια: τη θεμελίωση και εμπέδωση ενός συστηματικά ενοποιημένου Δικαίου Διανοητικής Ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, ευχόμενοι την υλοποίηση των ανακοινωθέντων πρωτοβουλιών που συμβάλλουν προς το σκοπό αυτό.
* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.).
Επίσημο Χορηγό Επικοινωνίας αποτέλεσε η IPrights.gr, ενώ το συνέδριο υποστηρίχθηκε οικονομικά αποκλειστικά και μόνο από τον Ροταριανό Όμιλο Κερκύρας και το Εμπορικό Επιμελητήριο Κερκύρας.
Μετά τον χαιρετισμό της προέδρου της επιστημονικής επιτροπής του Συνεδρίου Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Μαρίας Κανελλοπούλου-Μπότη, ο Πρόεδρος της Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας Γιάννης Πιέρρης κήρυξε την έναρξη των εργασιών στην κατάμεστη από κόσμο αίθουσα εκδηλώσεων της Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας. Σύντομους χαιρετισμούς απεύθυναν ο Γεώργιος Πανδής, Πρόεδρος Ροταριανού Ομίλου Κερκύρας, ο Θεόδωρος Παππάς, Καθηγητής και Αναπληρωτής Πρύτανη Ιονίου Πανεπιστημίου, Θεοφανώ Παπαζήση, Ομ. Καθηγήτρια, Πρόεδρος της προσωρινής διοικούσας ΕΡΤ3, Μιχάλης Πολίτης, Αν. Καθηγητής, Μέλος του Συμβουλίου του Ιονίου Πανεπιστημίου, Μάριος Πούλος, Αν. Καθηγητής και Διευθυντής του Εργαστηρίου Τεχνολογιών της Πληροφορίας ΤΑΒΜ, Περικλής Παγκράτης, Πρόεδρος Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, Βάσω Χατζή, Ψυχολόγος Κέντρου Άμεσης Κοινωνικής Επέμβασης Θεσσαλίας για το Χαμόγελο του Παιδιού, Μαρία Μπλιάτη, Ειδική Επιστήμων Συνηγόρου του Παιδιού, Κωνσταντία Κυπρούλη, Δικηγόρος, Αντιπρόεδρος Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας ενώ τις ευχές για την επιτυχία της διοργάνωσης έστειλε η Μαριέττα Μινώτου, Διευθύντρια Γενικών Αρχείων του Κράτους και Λέκτορας ΤΑΒΜ. Χαιρετισμό επίσης απεύθυναν ο Κωνσταντίνος Οβάλες, Νευρολόγος, Αντιπρόεδρος της Ιατροχειρουργικής Εταιρείας Κερκύρας και η Τατιάνα Σπίγγου, Αντιπρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Κερκύρας.
Βασικό χαρακτηριστικό του Συνεδρίου ήταν ο πλουραλισμός της θεματολογίας που ανέπτυξαν οι εισηγητές στις παράλληλες και ειδικές συνεδρίες με επίκεντρο των διεπιστημονικών θεματικών το παιδί σε σχέση με την πληροφορία. Ως «παιδί» νοούνταν για τις ανάγκες του συνεδρίου ο ανήλικος από τη γέννησή του μέχρι την ηλικία της ενηλικίωσης (18 ετών), κατά τον συνήθη ορισμό της νομικής επιστήμης. Η πληροφορία εννοείται κατά την πλέον ευρεία της έννοια (είτε ενσωματωμένη σε φορέα είτε ανεξάρτητη από τον φορέα της).
Η κεντρική Αίθουσα του Συνεδρίου στην Αναγωνστική Εταιρεία Κέρκυρας
Στην αρχή του συνεδρίου αναγνώστηκε η συμβολή του Ομότιμου Καθηγητή και Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Ακαδημίας Αθηνών Λάμπρου Κοτσίρη με τίτλο «Η μάθηση στον δρόμο» (ηχογράφηση ης οποίας είναι αναρτημένη στον ιστοχώρο του συνεδρίου). Οι άνω των 250 συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν ένα διευρυμένο πεδίο παρουσιάσεων που εστίασαν στην αλληλεπίδραση του παιδιού με τα αρχεία, τα μουσεία και τις βιβλιοθήκες ως φορείς πρόσληψης πληροφορίας, στην εμπλοκή των παιδιών με τις νέες τεχνολογίες και τους κινδύνους σε περιβάλλοντα διαμεσολαβημένης επικοινωνίας (διαδίκτυο), στην ανάλυση διεθνών και εθνικών συμβάσεων για τα πνευματικά δικαιώματα και τα προσωπικά δεδομένων του παιδιού, στις επιδράσεις του σύγχρονου πολυπολιτισμικού περιβάλλοντος στην ανάπτυξη του παιδιού, στις σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις και εκπαιδευτικές στρατηγικές που εφαρμόζονται σε τυποποιημένα και μη περιβάλλοντα μάθησης. Ειδικές συνεδρίες αφιερώθηκαν στα πνευματικά δικαιώματα των παιδιών στα έργα τους, στην ιστορία της μάθησης από τον 12ο αι. μέχρι τις μέρες μας, στη διδακτική της ιστορίας στα παιδιά από το νηπιαγωγείο και μετά, στην προστασία της ιδιωτικής ζωής των παιδιών, στη σχέση των παιδιών με την πολυπολιτισμικότητα, στη διδακτική παιδιών με ειδικές ανάγκες.
Το συνέδριο απέσπασε εξαιρετικά θετικά σχόλια από την πλειονότητα των 250 συμμετεχόντων για την επιλογή των 82 εισηγητών-συγγραφέων εργασιών, Ελλήνων ειδικών–ερευνητών του Ακαδημαϊκού και Εκπαιδευτικού χώρου, εισηγητών και των εξήντα παρουσιάσεων και δύο ειδικών συνεδριών. Τον ενδιαφέροντα επιστημονικό διάλογο στο πλαίσιο του συνεδρίου υποστήριξαν με κεντρικές ομιλίες η Θεοφανώ Παπαζήση, Ομότιμη Καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Προέδρος της Προσωρινής Διοικούσας ΕΡΤ3, Εκπρόσωπος της ΕΡΤ3 στα Συμβούλια Κοινωνικού Ελέγχου Κεντρικής Μακεδονίας και Πρόεδρος του ΔΣ του Ιδρύματος «Ορφανοτροφείου Θηλέων Μέλισσα», με θέμα τη γνώμη του παιδιού στο Δικαστήριο ως κριτήριο του συμφέροντός του. Επίσης, άκρως σημαντική ήταν η συμβολή της Ελένης Θεοδωροπούλου, Καθηγήτριας Τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Koσμητόρισσα της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με θέμα «Φιλοσοφία με/για παιδιά: η κίνηση της σκέψης και οι μηχανικές φιλοσοφο-γραφίες».
Ειδικές συνεδρίες επίσης ανέλυσαν μια πρόταση για μια δημιουργική εκπαιδευτική εκδρομή στο μουσείο της Αντιβουνιώτισσας (υπεύθυνες οι Μαρία Κρίγκα, Εκπαιδευτικός MSc. και Μάντυ Αλμπάνη, πτυχιούχος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών ΕΚΠΑ και Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης ΕΚΠΑ) και ένα διαδραστικό πολυαισθητηριακό σύστημα εκπαίδευσης-ψυχαγωγίας με χρήση επαυξημένης πραγματικότητας και παιχνιδικό σενάριο για την παρουσίαση ιστορικών στιγμών της ζωής του Καποδίστρια σε μαθητές τυπικής ανάπτυξης με ή χωρίς ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (συντονιστής ο Επίκουρος Καθηγητής ΤΤΗΕ Ιωάννης Δεληγιάννης, εισηγητές οι Πολυξένη Καιμάρα, Υπ. Δρ. Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας, Ιονίου Πανεπιστημίου, Μαρία Σδρόλια, Υπ. Δρ. Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας Ιονίου Πανεπιστημίου, Ιωάννης Δεληγιάννης, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας, Ιονίου Πανεπιστημίου, Γιώργος Νικόπουλος, Υπ. Δρ. Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας Ιονίου Πανεπιστημίου, Μιχαήλ Ζησίου, Διδάκτωρ Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίουκαι Ελένη Κοκκινομηλιώτη, Υπ. Δρ. Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου.
Στιγμιότυπο από την κεντρική ομιλία του Συνεδρίου
Ειδικά από το ΤΑΒΜ, συμμετείχαν με εισηγήσεις τους ή προεδρίες ο Καθηγητής και Αναπληρωτής Πρύτανη Θεόδωρος Παππάς, και ο Επίκουρος Καθηγητής Σταύρος Βλίζος, ο Επίκουρος Καθηγητής Πέτρος Κωσταγιόλας, η Επίκουρη Καθηγήτρια Χριστίνα Μπάνου και ο Δημήτρης Μεταλληνός, διδάσκων ΤΑΒΜ και Δρ. Τμήματος Ιστορίας ΙΠ καθώς και η Βιλχελμίνα Ζάχου, διδάσκουσα ΤΑΒΜ, Δρ. Ιστορίας. Από τα άλλα Τμήματα του Ιονίου Πανεπιστημίου συμμετείχαν ως ανωτέρω οι Ιωάννης Δεληγιάννης, Επίκουρος Καθηγητής ΤΤΗΕ, Ανδρέας Γιαννακουλόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΤΤΗΕ, Ηλίας Γιαρένης, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Ιστορίας, Νικόλαος Παπαδημητρίου, και Μιχάλης Πολίτης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΞΓΜΔ και ο Επίκουρος Καθηγητής Σωτήρης Λίβας, ΤΞΓΜΔ. Εντυπωσιακή σε αριθμό ήταν η συνεχής συμμετοχή των φοιτητών του Ιονίου Πανεπιστημίου, και ιδιαίτερα του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας, προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών. Στην οργανωτική επιτροπή συμμετείχαν προπτυχιακοί φοιτητές Mαρία Παπαϊωάννου, Ορφέας Δημέρτικας, Κλαούντια Βρόνιακ, Πολυτίμη Μιχαλάκη. Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές που συμμετείχαν στην οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου ήταν οι Αγγελική Δρακοπούλου, Χάρις Καββαδία, Αλεξάνδρα Καλαιτζόγλου, Κώστα Καρβέλα, Νικολάου Παξινού-Βαφειάδη, Παρασκευής Πολίτη και Πηνελόπης Φλέγγα. Παρέμβαση στην ομιλία με θέμα τη ρομποτική στη βιβλιοθήκη της Χριστίνας Ηλιούδη, καθηγήτριας πληροφορικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Κερκύρας και υπ. δρ. Τμήματος Πληροφορικής έκανε η προπτυχιακή φοιτήτρια δευτέρου έτους του ΤΑΒΜ Χριστίνα Τσουμάνη. Από το Τμήμα Πληροφορικής, ως νέες ερευνήτριες συμμετείχαν με εισήγησή τους οι φοιτήτριες Μαρίνα Δρούγα και Στέλλα Κατσαρδή. Συνεχίζοντας την παράδοση των διεθνών συνεδρίων International Conference on Information Law and Ethics, τα οποία ιδρύθηκαν μέσα από το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΤΑΒΜ το 2008, το βήμα δόθηκε και σε αξιόλογες ‘νέες ερευνήτριες’ του Πανεπιστημίου μας, οι οποίες, όπως πάντοτε, ανταπεξήλθαν άρτια στη δοκιμασία αυτή.
Στους συνεδριακούς χώρους, τις μέρες διεξαγωγής του Συνεδρίου, πραγματοποιήθηκε έκθεση δεκάδων παιδικών έργων τέχνης με θέμα «Πληροφορία και Παιδί». Μαθητές Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης από Αθήνα, Πάτρα, Κέρκυρα δημιούργησαν, με την εποπτεία εικαστικών εκπαιδευτικών, εικαστικά έργα στα οποία αποτύπωσαν πώς αντιλαμβάνονται τις πληροφορίες που τα κατακλύζουν στη σύγχρονη σχολική, οικογενειακή αλλά και κοινωνική τους ζωή και πως διαχειρίζονται τις εμπειρίες που προσλαμβάνουν από αυτή. Στον ιστότοπο του συνεδρίου είναι αναρτημένα τα έργα αυτά. Το συνέδριο υπό μία έννοια αποτέλεσε χρονικά και θεματικά την διευρυμένη συνέχεια μιας σειράς διεπιστημονικών συνεργασιών της Ερευνητικής Ομάδας του Ιονίου Πανεπιστημίου «Πληροφορία: Ιστορία, Ρύθμιση, Πολιτισμός» (IHRC) που στόχο έχει να καλλιεργήσει περαιτέρω την υφιστάμενη δυναμική της και με άλλες συναφείς δράσεις, όπως συμβαίνει συνεχώς από το 2013.
Ο επίσημος Ιστοχώρος του Συνεδρίου «Παιδί και Πληροφορία» http://events.ihrc.gr/infokid2017/ θα συνεχίσει να ενημερώνεται με πλούσιο υλικό από τις ημέρες του Συνεδρίου.
Τα πρακτικά του συνεδρίου αναμένονται να εκδοθούν εντός του 2017.
Η Οδηγία 2015/2436για την προσέγγιση των νομοθεσιών των Κρατών Μελών περί σημάτων (αναδιατύπωση) (εφεξής: η Οδηγία) και ο Κανονισμός 2015/2424 για την τροποποίηση του Κανονισμού 207/2009 για το κοινοτικό σήμα (εφεξής: ο Κανονισμός) συνιστούν το νέο «Πακέτο» ευρωπαϊκών νομοθετημάτων που ψηφίστηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2015 με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του δίκαιου σημάτων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ήδη από την 1η Οκτωβρίου 2017 τέθηκε σε εφαρμογή ο τροποποιημένος Κανονισμός για τα σήματα της ΕΕ ενώ μέχρι τις 14 Ιανουαρίου 2019 τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν μεταφέρει στην εγχώρια έννομη τάξη το μεγαλύτερο μέρος των διατάξεων της Οδηγίας (η υπάρχουσα οδηγία 2008/95/ΕΚ καταργείται από τις 15 Ιανουαρίου 2019).
Σε αυτό το πλαίσιο εκσυγχρονισμού του δικαίου σημάτων της ΕΕ, επήλθαν αρκετές τροποποιήσεις που αφορούν την κατοχύρωση και προστασία τόσο εθνικών σημάτων όσο και των σημάτων της ΕΕ, ενώ κωδικοποιήθηκαν και νομολογιακές συμβολές του ΔΕΕ. Στο παρόν άρθρο θα διερευνηθεί κατά πόσο το νέο δίκαιο σημάτων της ΕΕ ευνοεί την κατάθεση και προστασία μίας από τις πιο αμφιλεγόμενες κατηγορίες μη παραδοσιακών σημάτων, τα οσφρητικά σήματα.
Άραγε τα οσφρητικά σήματα δύνανται να καταχωρηθούν άνευ εμποδίων στην ΕΕ ή μήπως, παρά το νομοθετικό Πακέτο εκσυγχρονισμού, βρίσκονται ακόμη στην «αίθουσα αναμονής»;
Η απάντηση στο ως άνω ερώτημα θα δοθεί (ΙΙΙ) αφού πρώτα γίνει μία επισκόπηση της καθεστώτος προστασίας των οσφρητικών σημάτων (Ι) υπό το προϋφιστάμενο καθεστώς (ΙΙ).
Γράφει ο Αιμίλιος-Αρτέμιος Στραγαλινός*
Ι. Η οσμή ως επιχειρηματικό μέσο επικοινωνίας και η ανάγκη για οσφρητικά σήματα.
Τα εμπορικά σήματα βρίσκονται πλέον παντού γύρω μας, αρκεί ο καθένας από εμάς να ρίξει μια σύντομη ματιά στα ρούχα και τα αξεσουάρ που φορά, καθώς και στο χώρο γύρω του. Κατά κύριο λόγο, οι καταναλωτές είναι εξοικειωμένοι να διακρίνουν τις συνηθισμένες (συμβατικές ή παραδοσιακές) μορφές σημάτων, όπως για παράδειγμα λέξεις, επωνυμίες, αριθμούς, απεικονίσεις, συνδυασμούς αυτών κτλ. Εντούτοις, στον σύγχρονο ανταγωνιστικό εμπορικό κόσμο, οι επιχειρήσεις καλούνται να αναπτύσσουν διαρκώς νέες στρατηγικές επικοινωνίας. Προς το σκοπό αυτό, οι επιχειρήσεις άρχισαν να στρέφονται προς νέες, μη παραδοσιακές [1] μορφές σημάτων, που προσλαμβάνονται από τις αισθήσεις με διαφορετικό τρόπο, όπως για παράδειγμα σήματα χρώματος, τρισδιάστατου σχήματος, ήχου ή ακόμα και οσμής.
Σήμερα στο χώρο του marketing η αίσθηση της όσφρησης θεωρείται εξίσου ακριβής όπως εκείνη της όρασης. Και τούτο διότι είναι σε θέση να επιτρέψει στον καταναλωτή να προσδιορίσει την προέλευση ενός προϊόντος προτού ακόμη το δει, επειδή αυτή σχετίζεται με αισθητικά του βιώματα, όπως είναι για παράδειγμα οι μυρωδιές που εντυπώνονται στην μνήμη του από τη παιδική ηλικία. Επιπλέον, το ενδιαφέρον της συσχέτισης μιας οσμής με ένα προϊόν έγκειται στην ικανότητά της πρώτης να διαρκεί αρκετές φορές πολύ περισσότερο από μια οπτική ανάμνηση, προσδίδοντας στα διακρινόμενα προϊόντα και υπηρεσίες μια συναισθηματική διάσταση. Για τους παραπάνω λόγους, οσφρητικά σήματα έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνιση τους στα μητρώα οργανισμών και γραφείων σημάτων ανά τον κόσμο, όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ [2] και την Αυστραλία [3].
ΙΙ. Προϊσχύσαν καθεστώς στην ΕΕ: η προϋπόθεση της γραφικής παράστασης και τα οσφρητικά σήματα.
Όπως είναι γνωστό, στην Ευρωπαϊκή Ένωση ένα διακριτικό γνώρισμα δεν προστατεύεται απλά και μόνο από τη σύλληψή του, αλλά έπειτα από καταχώρισή του ενώπιον της αρμόδιας αρχής (γραφείο Σημάτων) ανά περίπτωση. Σε αυτό το πλαίσιο και μέχρι πρότινος η γραφική παράσταση αποτελούσε μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την καταχώρηση ενός σήματος [4], με σκοπό να εξαλείψει κάθε στοιχείο υποκειμενικότητας κατά τη διαδικασία προσδιορισμού και αντιλήψεως του σημείου. Εντούτοις, τόσο η Οδηγία 2008/95 όσο και ο Κανονισμός 207/2009 δεν προέβλεπαν τις ακριβείς μεθόδους γραφικής παράστασης που θα έπρεπε να ακολουθηθούν για να εκπληρωθεί η τυπική αυτή προϋπόθεση για τα σήματα που δεν δύνανται να γίνουν αντιληπτά δια της οράσεως, όπως για παράδειγμα τα ηχητικά και afortiori, τα οσφρητικά σήματα. Η εν λόγω απουσία πρόβλεψης οδήγησε σε δυσχέρειες στην αξιολόγηση σχετικών αιτήσεων, τόσο σε επίπεδο εθνικών γραφείων, όσο και στο Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής ΓΔΙΕΕ, πρώην Γραφείο Εναρμόνισης στην Εσωτερική Αγορά-ΓΕΕΑ).
Εφαρμογή της γραφικής παράστασης για τα οσφρητικά σήματα
Υπό το προϊσχύσαν πλαίσιο, τόσο το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής: ΔΕΕ) και το Γενικό Δικαστήριο όσο και το ΓΔΙΕΕ (αναφορικά με σήματα της ΕΕ) συνέβαλαν στην αποκρυστάλλωση της προϋπόθεσης της γραφικής παράστασης σε οσφρητικά σήματα με σχετικές αποφάσεις τους.
Η μυρωδιά του γκαζόν ως σήμα.
«Σταθμός» για τα οσφρητικά σήματα στην ΕΕ αποτέλεσε η καταχώρηση από το ΓΔΙΕΕ [5] του οσφρητικού σήματος με περιγραφή «μυρωδιά φρεσκοκομμένου γρασιδιού», για να διακρίνει μπαλάκια αντισφαίρισης (μπαλάκια του τένις) (κλάση 28). Στην προκειμένη περίπτωση, η λεκτική περιγραφή της οσμής που περιλήφθηκε στη σχετική αίτηση θεωρήθηκε επαρκής από το Τμήμα Προσφυγών που αποφάνθηκε επί της εν λόγω αίτησης, καθώς «η οσμή του φρεσκοκομμένου γρασιδιού είναι μια ξεχωριστή οσμή που όλοι αναγνωρίζουν αμέσως με βάση τις αναμνήσεις τους» [6]. Ωστόσο, η συγκεκριμένη απόφαση επικρίθηκε έντονα ιδίως από τη νομική θεωρία, διότι αναφέρεται ρητώς στις προσωπικές αναμνήσεις, οι οποίες είναι από τη φύση τους υποκειμενικές και δεν καθιστούν δυνατό τον ακριβή καθορισμό του εύρους της παρεχόμενης προστασίας. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι η προστασία του εν λόγω κοινοτικού οσφρητικού σήματος έχει πλέον λήξει (αφού δεν κατατέθηκε αίτηση ανανέωσης αυτής από τον δικαιούχο προστασίας), με αποτέλεσμα σήμερα να μην υπάρχει κάποιο καταχωρημένο οσφρητικό σήμα στο μητρώο του ΓΔΙΕΕ.
Η απόφαση Ralf Sieckmann.
Περαιτέρω το ΔΕΕ, ερμηνεύοντας σχετική διάταξη της Οδηγίας 89/104/ΕΚ, στην υπόθεση Ralf Sieckmann [7], η οποία αφορoύσε στην καταχώρηση ως κοινοτικού σήματος ενός οσφρητικού σημείου, το ΔΕΕ δεν απέκλεισε a priori καμία μορφή σήματος. Πιο συγκεκριμένα, το Δικαστήριο έκρινε ότι η προστασία σημείων τα οποία δεν μπορούν καθεαυτά να γίνουν αντιληπτά δια της οράσεως, όπως οι οσμές, είναι κατ’ αρχήν δυνατή, ωστόσο, τόνισε την υποχρέωση εκπλήρωσης της προϋποθέσεως της γραφικής παραστάσεως, ειδικότερα διά σχημάτων, γραμμάτων και χαρακτήρων, επεξηγώντας ότι εκείνη θα πρέπει να είναι «σαφής, ακριβής, αφεαυτής πλήρης, ευχερώς προσιτή, αντιληπτή, διαρκής και αντικειμενική» [8]. Περαιτέρω, το ΔΕΕ διευκρίνισε ότι οι λειτουργίες του σήματος, ήτοι η διακριτική, η εγγυητική και η διαφημιστική, εκπληρώνονται από την οσμή του προϊόντος και όχι από το ίδιο το προϊόν που την αναδίδει [9]. Παράλληλα, έκρινε ότι οι ακόλουθες μέθοδοι δεν πληρούν τις απαιτήσεις γραφικής παραστάσεως ενός οσφρητικού σημείου: α) η κατάθεση δείγματος οσμής, επειδή αυτό δεν είναι επαρκώς σταθερό και διαρκές, β) ο χημικός τύπος, διότι δεν παριστά της οσμή της ουσίας αλλά την ουσία καθεαυτή, γ) η λεκτική περιγραφή, επειδή δεν είναι επαρκώς σαφής, ακριβής και αντικειμενική [10], καθώς επηρεάζεται από υποκειμενικούς παράγοντες και μπορεί να ερμηνεύεται κατά τρόπο υποκειμενικό και τέλος δ) ο συνδυασμός αυτών, διότι αν οι διάφοροι μέθοδοι που αναφέρθηκαν παραπάνω δεν είναι ικανοί καθαυτοί να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις της γραφικής παραστάσεως, ο συνδυασμός αυτών δεν θα είναι επίσης ικανός να καλύψει τις απαιτήσεις αυτές, ιδίως εκείνες της σαφήνειας και της ακρίβειας [11].
Η οσμή της ώριμης φράουλας ως σήμα.
Εξίσου σημαντική για την ιστορία των οσφρητικών σημάτων στην ΕΕ θεωρείται και η απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (πρώην ΠΕΚ) της 27ης Οκτωβρίου 2005 που αφορούσε την καταχώριση ως κοινοτικού σήματος ενός οσφρητικού σημείου με την λεκτική περιγραφή «οσμή ώριμης φράουλας» σε σχέση με ευρεία γκάμα προϊόντων των κλάσεων 3, 16, 18 και 25 [12]. Το Γενικό Δικαστήριο αποφάνθηκε κατά της καταχώρησης του εν λόγω σήματος με την αιτιολογία ότι η περιγραφή αυτή δεν ήταν ούτε μονοσήμαντη ούτε ακριβής - δεδομένου ότι αυτή μπορεί να αναφέρεται σε διάφορες ποικιλίες και, ως εκ τούτου, σε πλείονες διαφορετικές οσμές - και έτσι δεν μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα να παρεισφρήσουν υποκειμενικά στοιχεία κατά τη διαδικασία προσδιορισμού και αντιλήψεως του σημείου του οποίου ζητείται η καταχώριση [13]. Επιπρόσθετα, το Δικαστήριο έκρινε ότι η περιλαμβανόμενη στην αίτηση καταχωρίσεως εικόνα μιας φράουλας (άγνωστης μάλιστα ποικιλίας), η οποία αναπαριστά απλώς τον καρπό που αναδίδει οσμή θεωρητικώς ταυτόσημη με το οικείο οσφρητικό σημείο, και όχι την οσμή της οποίας ζητείται η καταχώριση, δεν συνιστά γραφική παράσταση του οσφρητικού σημείου [14]. Τέλος, πρόσθεσε ότι εφόσον η επίμαχη λεκτική περιγραφή και η έγχρωμη εικόνα της ώριμης φράουλας δεν πληρούν τους όρους της γραφικής παραστάσεως, πρέπει να γίνει δεκτό ότι ο συνδυασμός τους επίσης δεν συνιστά έγκυρη γραφική παράσταση. Είναι φανερό πως το αιτιολογικό της συγκεκριμένης απόφασης συγκλίνει με εκείνο της προαναφερθείσας υπόθεσης RalfSieckmman.
Παρά το γεγονός ότι στις παραπάνω υποθέσεις τα κριτήρια της γραφική παράστασης δύνανται να εφαρμοστούν και σε οσφρητικά σήματα, δεν προσδιορίζονται με θετικό τρόπο ποιες είναι αντίστοιχα εκείνες οι μέθοδοι γραφικής παράστασης που θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν τα εν λόγω κριτήρια. Για το λόγο αυτό, οι συγκεκριμένες αποφάσεις έδωσαν την εντύπωση ότι «κλείνουν την πόρτα» για τα οσφρητικά σήματα, δεδομένης της πρακτικής δυσκολίας να επινοηθούν άλλες μέθοδοι, πέραν αυτών που ρητώς απορρίπτονταν, που θα μπορούσαν να αναπαραστήσουν με ακρίβεια και σαφήνεια μια οσμή.
ΙΙΙ. Οι νέες ρυθμίσεις: Η κατάργηση της απαίτησης της γραφικής παράστασης
Μια από τις σημαντικότερες αλλαγές που επέφερε το νέο πλαίσιο για τα σήματα στην ΕΕ είναι η απάλειψη της προϋπόθεσης της γραφικής αναπαράστασης των προς κατάθεση εθνικών και ευρωπαϊκών σημάτων.
Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. β’ της νέας Οδηγίας:
«Το σήμα μπορεί να αποτελείται από οποιαδήποτε σημεία […], υπό την προϋπόθεση ότι τα σημεία αυτά μπορούν να αναπαρίστανται στο μητρώο κατά τρόπο που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στον δικαιούχο τους».
Αντίστοιχα, σύμφωνα με το νέο άρθρο 4 παρ. β’ του Κανονισμού:
«Το σήμα της ΕΕ μπορεί να συνίσταται από σημεία, ιδίως λέξεις, συμπεριλαμβανομένων ονομάτων προσώπων, σχέδια, γράμματα, αριθμούς, χρώματα, το σχήμα των προϊόντων ή της συσκευασίας τους, ή ήχους, υπό την προϋπόθεση ότι τα σημεία αυτά […] β) μπορούν να αναπαρίστανται στο μητρώο των σημάτων της ΕΕ “μητρώο”) κατά τρόπο που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν το ακριβές αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στον δικαιούχο του σήματος.»
Ομοίως, στο άρθρο 3 παρ. 1 και 4 του Εκτελεστικού Κανονισμού 2017/1431 για το σήμα της ΕΕ, της 18ης Μαΐου 2017, ορίζεται ότι:
«το σήμα αναπαρίσταται σε οποιαδήποτε κατάλληλη μορφή με τη χρήση ευρέως διαθέσιμης τεχνολογίας, εφόσον είναι δυνατή η αναπαράστασή του στο μητρώο κατά τρόπο σαφή, ακριβή, αυτοτελή, ευπρόσιτο, κατανοητό, διαρκή και αντικειμενικό, που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στον δικαιούχο του» ενώ παράλληλα, μπορεί να συνοδεύεται και από μια περιγραφή.
Έτσι, ήδη από την 1η Οκτωβρίου 2017, τα προς καταχώρηση σήματα της ΕΕ μπορούν να αναπαρίστανται «με οποιαδήποτε κατάλληλη μορφή μέσω της ευρέως διαθέσιμης τεχνολογίας, και επομένως όχι κατ’ ανάγκη με γραφικά μέσα, εφόσον η αναπαράσταση είναι σαφής, ακριβής, αυτοτελής, εύκολα προσβάσιμη, κατανοητή, χρονικά σταθερή και αντικειμενική» [15].
Περαιτέρω, για τη διευκόλυνση της διαδικασίας μεταφοράς της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο και για να υπάρξει η μεγαλύτερη δυνατή εναρμόνιση στην εφαρμογή της νέας οδηγίας για τα σήματα, το ΓΔΙΕΕ και τα Γραφεία Σημάτων των κρατών μελών κατέβαλαν προσπάθειες για να διασφαλίσουν ότι οι νέες διατάξεις της Οδηγίας για τα σήματα θα εφαρμόζονται με εναρμονισμένο και συνεπή τρόπο σε ολόκληρο το ευρωπαϊκό δίκτυο διανοητικής ιδιοκτησίας με σκοπό τη βελτίωση της ασφάλειας δικαίου και της ευχερούς πρόσβασης των χρηστών. Στο πλαίσιο αυτό, με σχετική (μη δεσμευτική για τα κράτη-μέλη) ανακοίνωσή του Ευρωπαϊκού Δικτύου Εμπορικών Σημάτων, Σχεδίων και Υποδειγμάτων (European Trade Mark and Design Network) παρέχονται διαρθρωμένες πληροφορίες σχετικά με τα νέα είδη σημάτων, τους ορισμούς και τους τρόπους αναπαράστασης για κάθε Γραφείο [16].
Εκ πρώτης όψεως, η απάλειψη της υποχρέωσης γραφικής αναπαράστασης φαίνεται να επιλύει το επί πολλών ετών πρόβλημα εκτίμησης μιας εκ των βασικών προϋποθέσεων της τυπικής νομιμότητας των καταθέσεων που ανέκυπτε, μέχρι σήμερα, αναφορικά με τα οσφρητικά σήματα και τα εν γένει μη παραδοσιακά σήματα, ήτοι το ζήτημα της γραφικής παράστασης αυτών. Η νέα γενική απαίτηση αναπαράστασης που εισάγεται με το νέο πλαίσιο σημάτων και που θα εφαρμόζεται (και) στα οσφρητικά σήματα, ανταποκρίνεται στις ανάγκες του συστήματος καταχωρήσεως μιας και εξαλείφει - όπως προηγουμένως έκανε η γραφική παράσταση - κάθε στοιχείο υποκειμενικότητας κατά τη διαδικασία προσδιορισμού και αντιλήψεως του σημείου.
Πιθανές νέες δυσχέρειες στην καταχώρηση οσφρητικών σημάτων;
Παρά το γεγονός, ότι πλέον τα σύνορα της αναπαράστασης φαίνονται να είναι πιο ευέλικτα για τα οσφρητικά σημεία, το νέο πλαίσιο δεν εξαλείφει όλα τα πιθανά εμπόδια που μπορούν να ανακύψουν στην επιτυχή καταχώρηση ενός οσφρητικού σήματος.
Αφενός, υφίσταται ένα εμπόδιο νομικής φύσης το οποίο ανάγεται στη διεύρυνση των λόγων απολύτων λόγων απαραδέκτου σημάτων που εισάγεται από το νέο πλαίσιο για τα σήματα (άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο ε᾽ της Οδηγίας και άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε᾽ του Κανονισμού). Ειδικότερα, δεν καταχωρίζονται ή, εάν έχουν καταχωρισθεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα σήματα που συνίστανται αποκλειστικά από το σχήμα του προς διάκριση προϊόντος [17]ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό επιβάλλεται από την ίδια τη φύση του προϊόντος, είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος, ή προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν. Επομένως, η αξιολόγηση οσφρητικών σημείων δύναται να προσκρούει σε τέτοιου είδους απόλυτο λόγο απαραδέκτου, στο βαθμό που η οσμή ενδέχεται να θεωρηθεί ότι επιβάλλεται από τη φύση του προϊόντος [18].
Αφετέρου, ένα τεχνικής φύσεως εμπόδιο δύναται να ανακύψει από το γεγονός ότι σήμερα, δεν υφίσταται μια γενικώς αποδεκτή διεθνής κατάταξη των οσμών, η οποία θα καθιστούσε δυνατό, όπως συμβαίνει με τους διεθνείς κώδικες περί χρωμάτων ή μουσικής γραφής, τον αντικειμενικό και ακριβή προσδιορισμό ενός οσφρητικού σημείου βάσει της απονομής σε κάθε οσμή μιας ακριβούς και ιδιαίτερης ονομασίας ή κωδικού [19] (κατ’ αντιστοιχία με την κωδικοποίηση που υπάρχει αναφορικά με άλλα μη παραδοσιακά σήματα, όπως οι κωδικοί Pantone για τα σήματα χρώματος). Εξάλλου, η μέθοδος σαφούς και ακριβούς αναπαραστάσεως μιας οσμής σε συνάρτηση με την ευρέως διαθέσιμη σχετική τεχνολογία δεν προσδιορίζονται επί του παρόντος ούτε στο ειδικό κεφάλαιο των Κατευθυντήριων Γραμμών (Guidelines) που δημοσίευσε το ΓΔΙΕΕ [20], ούτε στον Εκτελεστικό Κανονισμό του Σήματος της ΕΕ, αλλά ούτε και στην Ανακοίνωση του European Trade Mark and Design Network, όπως γίνεται για άλλα μη παραδοσιακά σήματα (π.χ. ολογραμμικά σήματα).
Επίλογος
Η κατάργηση της γραφικής παρατάσεως που φέρνει το νέο πλαίσιο για τα σήματα στην ΕΕ είναι μια σημαντική εξέλιξη σε ότι αφορά την καταχώρηση και προστασία μη παραδοσιακών μορφών εμπορικών σημάτων, αφού αναμένεται να παρέχει μεγαλύτερη ευελιξία στα γραφεία Σημάτων κατά την αξιολόγηση των σημείων που μπορούν να γίνουν αποδεκτά σήματα. Πάντως, η εν λόγω εξέλιξη δεν συνιστά κατ’ ουσία επανάσταση για τα οσφρητικά σήματα, δεδομένου μάλιστα του γεγονότος ότι η απαίτηση για σαφή και ακριβή αναπαράσταση είχε ήδη τεθεί προ ετών από το ΔΕΕ (απόφαση Ralf Sieckmann), αλλά και διότι δεν εξαλείφονται όλα τα νομικά και τεχνικά εμπόδια που θα μπορούσαν να δυσχεράνουν την καταχώρηση οσφρητικών σημάτων εντός ΕΕ, ούτε προβλέπονται ρητά τα νέα τεχνολογικά μέσα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παράσταση της οσμής στην οποία αντιστοιχεί ένα τέτοιο σήμα.
Για το λόγο αυτό αναμένονται με ενδιαφέρον οι πρώτες αποφάσεις του ΓΔΙΕΕ αναφορικά με την καταχώριση οσφρητικών σημάτων, καθώς και οι πρώτες ερμηνείες του ΔΕΕ σχετικά με το γράμμα του νέο άρθρου 3 της Οδηγίας.
Αναμφίβολα πάντως, η εξέλιξη τεχνολογικών μεθόδων στο πεδίο της παράστασης οσμών, όπως η αέρια χρωματογραφία, αναμένεται να παρέχουν ικανοποιητικά μέσα αναπαραστάσεως των οσφρητικών σημείων, καθιστώντας πιο ρεαλιστικό οι οσμές να μπορέσουν να επικρατήσουν στο εμπόριο ως αυτόνομο μέσο διάκρισης προϊόντων και υπηρεσιών μιας επιχειρήσεως και στην Ευρώπη.
* Ο Αιμίλιος-Αρτέμιος Στραγαλινόςείναι δικηγόρος Αθηνών, κάτοχος προπτυχιακού τίτλου (LL.B) από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, και μεταπτυχιακού τίτλου (LL.M) στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Διανοητικής Ιδιοκτησίας από το Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου.
Υποσημειώσεις
[1] Σε έγγραφό της αναφορικά με τους νέους τύπους (μη παραδοσιακών) σημάτων, η Μόνιμη Επιτροπή για το Δίκαιο των Εμπορικών Σημάτων, των Βιομηχανικών Σχέδιων και των Γεωγραφικών Ενδείξεων (Standing Committee on the Law of Trademarks, Industrial Designs and Geographical Indications, SCT/16, της 16ης-17ης Νοεμβρίου 2006) του ΠΟΔΙ (WIPO), διέκρινε ανάμεσα σε εκείνα που γίνονται αντιληπτά δια της οράσεως (όπως το χρώμα και το τρισδιάστατο σήμα) και σε εκείνα που δεν γίνονται αντιληπτά δια της οράσεως (όπως ο ήχος και η οσμή). Έγγραφο διαθέσιμο στο: http://www.wipo.int/edocs/mdocs/sct/en/sct_16/sct_16_2.pdf.
[4] Bλ. άρθρο 2 της προς κατάργηση Οδηγίας 2008/95, και προγενέστερη εκδοχή του άρθρου 4 του Κανονισμού 207/2009.
[5] Απόφαση Δεύτερου Τμήματος Προσφυγών ΓΔΙΕΕ R156/1998-2, 11 Φεβρουαρίου 1999.
[6] Ό.π., παράγραφος 14: «The smell of freshly cut grass is a distinct smell which everyone immediately recognises from experience. For many, the scent or fragrance of freshly cut grass reminds them of spring, or summer, manicured lawns or playing fields, or other such pleasant experiences».
[7] ΔΕΕ C-273/00, 12 Δεκεμβρίου 2002, Ralf Sieckmann κατά Deutsches Patent-und Markenamt.
[8] Ό.π., παράγραφοι 51 και 55.
[9] Ό.π., παράγραφος 69, όπου το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η γραφική παράσταση ενός οσφρητικού σήματος πρέπει, προκειμένου να γίνει δεκτή, να παριστά την οσμή της οποίας ζητείται η καταχώριση, και όχι το προϊόν που την αναδίδει. Adde ΠΕΚ T-305/04, 27 Οκτωβρίου 2005, EdenSARL κατά Γραφείου Εναρμονίσεως στο πλαίσιο της ΕσωτερικήςΑγοράς, παράγραφος 39.
[10] Ό.π., παράγραφοι 69-71.
[11] Ό. π., υποσημείωση 8, παράγραφος 72.
[12] ΠΕΚ T-305/04, 27 Οκτωβρίου 2005, EdenSARL κατά Γραφείου Εναρμονίσεως στο πλαίσιο της Εσωτερικής Αγοράς (εμπορικά σήματα, σχέδια και υποδείγματα) (ΓΕΕΑ).
[13] Ό.π., υποσημείωση 17, παράγραφος 33: «Επομένως, πρέπει να γίνει δεκτό ότι από τις προσκομισθείσες ενώπιον του τμήματος προσφυγών αποδείξεις προκύπτει ότι η οσμή της φράουλας διαφέρει αναλόγως της ποικιλίας. Κατά συνέπεια, δεδομένου ότι μπορεί να αναφέρεται σε διάφορες ποικιλίες και, ως εκ τούτου, σε πλείονες διαφορετικές οσμές, η περιγραφή «οσμή ώριμης φράουλας» δεν είναι ούτε μονοσήμαντη ούτε ακριβής, και δεν μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα να παρεισφρήσουν υποκειμενικά στοιχεία κατά τη διαδικασία προσδιορισμού και αντιλήψεως του σημείου του οποίου ζητείται η καταχώριση».
Tο πεδίο της Συλλογικής Διαχείρισης αποτελεί αντικείμενο διαμορφώσεων και αναταράξεων, όπως υποδεικνύουν οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών.
Αναμφίβολα το ζήτημα της ψήφισης του νομοσχεδίου για τη Συλλογική Διαχείριση, το οποίο, μεταξύ άλλων, μεταφέρει στην εγχώρια έννομη τάξη την Οδηγία 2014/26/ΕΕ εξακολουθεί να αποτελεί το μείζον διακύβευμα για το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Πράγματι, η ψήφισή του εν λόγω νομοσχεδίου είναι ακόμα εκκρεμής, παρά το γεγονός ότι η νομοπαρασκευαστική διαδικασία έχει ξεκινήσει από το Δεκέμβριο του 2015και μέχρι σήμερα έχουν δει το φως της δημοσιότητας 3 διαφορετικές επίσημες εκδοχές και τουλάχιστον 2 εκδοχές "διαρροών", ενώ η προθεσμία μεταφοράς της ως άνω Οδηγίας έχει προ πολλού παρέλθει (10 Απριλίου 2016).
Περαιτέρω, η υπόθεση της ΑΕΠΙ, που, ιδίως ύστερα από τη δημοσίευση του Πορίσματος Διαχειριστικού Ελέγχου, τον περασμένο Φεβρουάριο, έχει απασχολήσει ευρέως τη δημοσιότητα, συμπλέκεται πολλαπλώς με τη μέχρι σήμερα εξαιρετικά περιπετειώδη πορεία του νομοσχεδίου.
Τόσο η διαδικασία ψήφισης του νομοσχεδίου όσο και η υπόθεση της ΑΕΠΙ χαρακτηρίζονται από έντονη και ενεργή εμπλοκή πολλών ενδιαφερόμενων φορέων (ΟΣΔ, δημιουργών, καλλιτεχνών, Επιμελητηρίων, Βουλευτών κ.ά.), η οποία συχνά οδήγησε σε δημόσιες παρεμβάσεις, αντιπαραθέσεις και πολιτικά παρασκήνια, ενώ δεν έλειψαν δικαστικές αποφάσεις και νομοθετικές τροπολογίες με σημαντική απήχηση στις διαλαμβανόμενες εξελίξεις.
Η πληθώρα των γεγονότων που μεσολάβησαν από την πρώτη έκδοση του ιστορικού (Νομοσχέδιο για τη Συλλογική Διαχείριση: Quo Vadis?, Οκτώβριος 2016), αλλά και η σοβαρότητα των εξελίξεων που αφορούν τη συλλογική διαχείριση στην Ελλάδα, επιβάλλουν την παρούσα επικαιροποίηση, προς πληρέστερη ενημέρωση του κοινού (νομικού και μη).
Η παρούσα δεύτερη έκδοση του Αναλυτικού Χρονικού(stand:24/4/2017), συμπληρώνει την προηγούμενη, συμπεριλαμβάνοντας όλα τα σημαντικά γεγονότα που αφορούν την τρέχουσα μεταβατική περίοδο της συλλογικής διαχείρισης στην Ελλάδα, με αντίστοιχες παραπομπές, προς διευκόλυνση αναζήτησης περισσότερων πληροφοριών για έκαστο ζήτημα.
Ιmage: 
