Γράφει η Zωή Ιωαννίδη*
Α. Εισαγωγή
H πανδημία προκάλεσε μια ακόμα μεγαλύτερη στροφή στις διαδικτυακές πλατφόρμες βίντεο [1]. Τα μέτρα περιορισμού κατηύθυναν ακόμα περισσότερους χρήστες στην πρωτοφανή ποικιλία περιεχομένου που προσφέρεταιτόσο από παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου (όπως το Youtube) [2] όσο και από πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία (όπως οι Netflix και iTunes). Η επιτυχημένη προσθήκη στην ελληνική αγορά της πρώτης δημόσιας πλατφόρμας βίντεο κατά παραγγελία («ERTflix») ενίσχυσε αυτές τις τάσεις.
Η αυξανόμενη χρήση των διαδικτυακών πλατφόρμων βίντεο δημιουργεί σημαντικά νομικά ζητήματα, σε ορισμένα από τα οποία προσπαθεί να απαντήσει η πρόσφατη Οδηγία 790/2019 (εφεξής: η Οδηγία) [3], η οποία θα επηρεάσει άμεσα τόσο τη λειτουργία των παρόχων επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου όσο και των πλατφορμών διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία.
Η Οδηγία θέτει δυο κεντρικά ζητήματα που αναμένεται να έρθουν στο προσκήνιο και στην χώρα μας, ειδικά με την εκθετική αύξηση της χρήσης των παραπάνω υπηρεσιών και ενόψει της επικείμενης μεταφοράς της Οδηγίας στην εσωτερική έννομη τάξη. Πρώτον, τη θεσμοθέτηση της άμεσης ευθύνης των παρόχων επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου στις περιπτώσεις παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων δικαιούχων των οποίων το έργο χρησιμοποιείται χωρίς τη σχετική λήψη άδειας (παρακάτω υπό Β.). Δεύτερον, τη δημιουργία ενός νέου μηχανισμού διαπραγμάτευσης για την επίτευξη συμφωνιών μεταξύ των πλατφορμών διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία και των δικαιούχων πνευματικών δικαιωμάτων (παρακάτω υπό Γ.).
Β. Θεσμοθέτηση της «άμεσης» νομικής ευθύνης
Η πρώτη ρύθμιση που επίκειται να φέρει σαρωτικές αλλαγές στο πλαίσιο λειτουργίας των παρόχων επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου είναι το Άρθρο 17, το οποίο αφορά κυρίωςστις διαδικτυακές πλατφόρμες παγκοσμίου φάσματος όπως (π.χ. Youtube, Instagram, Snapchat, Facebook, Twitter).
Β.1. Προϋποθέσεις ευθύνης
Το Άρθρο 17 της Οδηγίας ορίζει ότι οι πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου ευθύνονται για μη αδειοδοτημένες πράξεις παρουσίασης στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της διάθεσης στο κοινό, έργων που προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και άλλων αντικειμένων προστασίας, εκτός εάν αποδείξουν ότι έχουν εκπληρώσει σωρευτικά τις ακόλουθες τρεις υποχρεώσεις:
Αρχικά, την υποχρέωση καταβολής κάθε δυνατής προσπάθειας για τη λήψη αδειών από τους δικαιούχους των πνευματικών δικαιωμάτων των οπτικοακουστικών έργων που διατίθενται στις εν λόγω πλατφόρμες [4].
Δεύτερον, ότι έχουν καταβάλει τις καλύτερες προσπάθειες, για να διαπιστώσουν την έλλειψη διαθεσιμότητας των έργων για τα οποία οι δικαιούχοι έχουν παράσχει σχετικές και απαραίτητες πληροφορίες. Αυτό στη πράξη σημαίνει ότι για να εκπληρώσουν την υποχρέωση αυτή, οι πλατφόρμες θέτουν σε εφαρμογή τεχνολογικές συσκευές για την αναγνώριση και τον εντοπισμό βίντεο, μουσικής, φωτογραφιών, κωδικών και άλλων υλικών που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα [5].
Τρίτον, έχουν ενεργήσει με ταχύτητα μετά τη λήψη επαρκώς τεκμηριωμένης ειδοποίησης από τους δικαιούχους προκειμένου να απενεργοποιήσουν την πρόσβαση ή να αφαιρέσουν από αυτούς τους ιστοτόπους τα έργα τα οποία αφορά η ειδοποίηση και έχουν καταβάλει κάθε προσπάθεια για την αποτροπή των μελλοντικών αναφορτώσεών τους [6].
Β.2. Συνέπειες
Το Άρθρο 17 σκοπεύει, άρα, να καταστήσει τις εν λόγω πλατφόρμες νομικά υπεύθυνες για τη διανομή περιεχομένου που παραβιάζει πνευματικά δικαιώματα έργων που ανέβηκαν από χρήστες εκτός αν μπορούν αν αποδείξουν ότι κατέβαλαν επαρκείς προσπάθειες να αποτρέψουν την παράβαση [7]. Με το Άρθρο 17, επομένως, οι πλατφόρμες αυτές θα έχουν ευθύνη τόσο ως προς τη νομιμότητα του περιεχομένου που ανεβάζουν («copyright illegality») όσο και την αποκατάσταση σε περίπτωση που διαπιστώσουν έλλειψη των απαιτούμενων αδειών («license obtaining duty») [8].
Απώτερος σκοπός του Άρθρου 17 είναι η γεφύρωση του λεγόμενου «value gap»: της άνισης κατανομής των κερδών που αποκομίζουν οι πλατφόρμες (μεταξύ των οποίων και πρωτίστως κολοσσοί όπως το Youtube) από το οπτικοακουστικό περιεχόμενο που «ανεβαίνει» σε αυτές, έναντι των δικαιούχων πνευματικών δικαιωμάτων, όπως οι μουσικοί [9].
Οι τρεις προϋποθέσεις όπως τίθενται στο Άρθρο 17 προσιδιάζουν στην αρχή της λογοδοσίας όπως προέρχεται από τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων της ΕΕ 679/2016 [10]. Όπως και στον Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, το βάρος ευθύνης φέρουν ο διαχειριστής της πληροφορίας,ο οποίος καλείται να αποδείξει ότι έχει λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη λήψη των απαραίτητων αδειών από τους δικαιούχους, προκειμένου να αποφύγει τον καταλογισμό της ευθύνης [11].
Γ. Οι πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία (Video on Demand – “VoD») υπό το πρίσμα του Άρθρου 13 της Οδηγίας ΕΕ 790/2019
Το δεύτερο σημείο της Οδηγίας που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής είναι το Άρθρο 13, με το οποίο θεσμοθετείται ένας νέος μηχανισμός διαπραγμάτευσης με σκοπό την ευκολότερη λήψη αδειών των έργων που «ανεβαίνουν» στις πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία.
Με το Άρθρο 13 της Οδηγίας 790/2019 θεσμοθετείται ένας νέος μηχανισμός διαπραγμάτευσης με τη μορφή ενός αμερόληπτου οργάνου, ο οποίος μπορεί να είναι υφιστάμενος ή νέος φορέας ή διαμεσολαβητής. Στόχος αυτού του μηχανισμού είναι να ξεμπλοκάρει τις δυσκολίες σχετικά με την επίτευξη συμφωνιών και να υποστηρίξει τη διαθεσιμότητα, προβολή και κυκλοφορία των οπτικοακουστικών έργων [12].
Δ. Συμπερασματικές παρατηρήσεις
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι με την Οδηγία 790/2019, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει φιλόδοξους στόχους. Οι εθνικοί νομοθέτες, οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί κατά την διαδικασία εναρμόνισης των διατάξεων της Οδηγίας στο εθνικό δικαιικό τους σύστημα με σκοπό τη διασφάλιση των δικαιωμάτων όλων των μερών.
Το Άρθρο 17 τοποθετεί στο προσκήνιο τους δικαιούχους των πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτοί καλούνται για πρώτη φορά να επιδείξουν ενεργή συμμετοχή στην προάσπιση των συμφερόντων τους, παρέχοντας στις πλατφόρμες όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για την λήψη από αυτές όλων των αναγκαίων προληπτικών και αποτρεπτικών μέτρων με σκοπό την προάσπιση των συμφερόντων τους.
Αναφορικά με τον μηχανισμό διαπραγμάτευσης του Άρθρου 13, τα κράτη μέλη οφείλουν γνωστοποιήσουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το όργανο ή τους διαμεσολαβητές μέσω των οποίων θα υλοποιείται ο μηχανισμός. Μένει να φανεί στη πράξη εάν ο εν λόγω μηχανισμός θα λειτουργήσει επιτυχώς καθώς μηχανισμοί προαιρετικής μεσολάβησης όπως αυτός που προβλέπεται στο άρθρο 13 της Οδηγίας συχνά αποτυγχάνουν, λόγω απροθυμίας των μερών να καταφύγουν σε αυτούς.
* Η Ζωή Ιωαννίδη είναι Δικηγόρος, LL.M. Ευρωπαϊκό Οικονομικό Δίκαιο. Το παρόν άρθρο αποτελεί ευσύνοπτη απόδοση της μελέτης της συγγραφέως «Διαδικτυακές πλατφόρμες βίντεο» υπό το πρίσμα των άρθρων 13 & 17 της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/790, που δημοσιεύτηκε στο ΔΙΤΕ 1/2021, σελ. 42 επ.
Υποσημειώσεις
[1] Βλ. J. Stroll, Share of adults who are more likely to watch TV or movies on streaming services due to the coronavirus outbreak in the United States as of March 2020, by generation, Jan 13, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.statista.com/statistics/1104113/tv-movie-consumption-coronavirus-us/.
[2] Άρθρο 2(6) της Οδηγίας 790/2019(ΕΕ) «πάροχος επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου»: ο πάροχος υπηρεσίας της κοινωνίας της πληροφορίας του οποίου ο κύριος ή ένας από τους κύριους σκοπούς είναι να αποθηκεύει και να παρέχει πρόσβαση στο κοινό σε σημαντική ποσότητα προστατευόμενων από την πνευματική ιδιοκτησία ή άλλων αντικειμένων προστασίας που αναφορτώνονται από τους χρήστες του, και τα οποία η υπηρεσία βελτιστοποιεί και προωθεί με σκοπό το κέρδος.
[3] Οδηγία (ΕΕ) 2019/790 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά και την τροποποίηση των οδηγιών 96/9/ΕΚ και 2001/29/ΕΚ
[4] Άρθρο 17 παρ.1 & 4α.
[5] Άρθρο 17 παρ.4β.
[6] Άρθρο 17 παρ.4γ.
[7] Frequently Asked Questions on Copyright Reform, Official website of the European Union (2018), διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/faq/frequently-asked-questions-copyright-reform
[8] Gerald Spindler, «The Liability system of Art. 17 DSMD and national implementation»,διαθέσιμο σε: file:///C:/Users/HP15rb042nv/Downloads/10JIntellPropInfoTechElec.pdf
[9] Βλ. Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκο Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Βρυξέλλες, 9/12/2015, COM(2015) 626 final, διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52015DC0626&from=EN
[10] Κανονισμός (ΕΕ) 679/2016 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Απριλίου 2016, για τη προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτώνκαι την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για Προστασία Δεδομένων), ΕΕL 119 της 27/04/2016.
[11] Σύμφωνα με την Αρχή της Λογοδοσίας, ο υπεύθυνος επεξεργασίας φέρει την ευθύνη και είναι σε θέση να αποδείξει τη συμμόρφωση με τις Αρχές, όπως ορίζονται στον ΕΕ 679/2016.
[12] Άρθρο 13 της Οδηγίας 790/2019.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2019/790- À quand?
NFTs ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: ΟΙ ΔΥΟ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ (ΚΡΥΠΤΟ-ΨΕΥΔΟ-)ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΟΥ ΥΠΠΟΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΝΟΜΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
ΣΥΣΤΑΣΗ ΝΟΜΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΥΠΟΒΟΛΗ ΑΠΟΨΕΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΟΔΗΓΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΠΙ